Είχαμε πει ότι ο κορωνοϊός σκότωσε τον λαϊκισμό. Οτι η υγειονομική κρίση ξεγύμνωσε τους κακούς χειρισμούς του Τραμπ, του Τζόνσον, του Μπολσονάρο, γελοιοποίησε τις αρνήσεις τους. Εντέλει, όχι. Η παράνοια και ο ναρκισσισμός του Τραμπ, η αρρωστημένη αγκίστρωσή του στην εξουσία, οι μαφιόζικοι εκβιασμοί για συγκέντρωση ψήφων που θα ανέτρεπαν «την κλοπή των εκλογών», το κάλεσμα σε εξέγερση, «Να είστε εκεί, θα είναι άγρια», προκάλεσαν την εισβολή των φανατικών οπαδών του στο Καπιτώλιο, που όρμησαν οργανωμένοι, οργισμένοι και οπλισμένοι για να «σώσουν την Αμερική». Χάος, τρόμος, θάνατοι, φθορές. Πυρήνας των εξαγριωμένων διαδηλωτών, μέλη ακροδεξιών ομάδων βίας και συνωμοσίας (QAnon, Proud Boys, Boogaloos, Stopthesteal, Red-State Secession κ.ά.), που φυσικά δεν εμπόδισαν την επικύρωση από το Κογκρέσο της νίκης του Τζο Μπάιντεν.
Ματωμένο δραματικό τέλος μιας φάσης ανορθολογισμού και σκοταδισμού. Ομως δεν τελειώσαμε με τον λαϊκισμό. Εντός ΗΠΑ – το 21% των Αμερικανών ψηφοφόρων και το 45% των Ρεπουμπλικανών τάχθηκαν υπέρ της εισβολής στο Καπιτώλιο. Και εκτός αυτής. Ο κόσμος πλήττεται από τσουνάμι παραλογισμού, συνωμοσιολογίας, ρατσισμού, μισαλλοδοξίας.
Εντυπωσιακά ίδιοι είναι ο απερχόμενος Τραμπ και οι λοιποί λαϊκιστές ηγέτες – Μπολσονάρο, Ορμπαν, Ερντογάν, Ντουτέρτε, Τζόνσον, Ντούντα… Συνεγείρουν με εθνικιστικά μηνύματα, υπόσχονται μια χώρα και πάλι μεγάλη, συγκρούονται με τον Τύπο, ενίοτε και τη Δικαιοσύνη. Υποδεικνύουν συνεχώς εχθρούς, τις άνομες ελίτ, το διεφθαρμένο σύστημα, τους ξένους, τους κρυμμένους αντιπάλους στα σωθικά του εθνικού σώματος. Διαιρούν. Αντιλαμβάνονται την πολιτική ως σύγκρουση ανάμεσα σε δύο ασύμπτωτους πόλους. Μονοπωλούν την εκπροσώπηση του λαού, δημαγωγούν, κεντρίζουν το συναίσθημα, δυσθυμούν, θεωρούν εαυτούς τους μοναδικούς φορείς της ηθικής και της αλήθειας. Αρνούνται την πολυπλοκότητα (ρέπουν προς μονοσήμαντες απλές απαντήσεις), την πολυφωνία (μόνο μία γνώμη είναι γι’ αυτούς πολιτικά νομιμοποιημένη, του λαού, άρα η δική τους), τις κοινοβουλευτικές διεργασίες (αγαπούν τα δημοψηφίσματα, μια ψηφοφορία αρκεί για να εκφραστεί η βούληση του λαού). Ρέπουν προς τον αυταρχισμό, την αυθαιρεσία, τη λεκτική βία. Υπάρχει πιο καταστροφικός συνδυασμός τσαρλατανισμού, παραληρήματος, εμφύσησης φόβου, οργής;
Δεν έχουμε τελειώσει με τον λαϊκισμό. Και εξαιτίας της πανδημίας, η οποία ενώ διευκολύνει την υπερεθνική συνεργασία, μια ανοιχτή παγκόσμια τάξη που βασίζεται στον συντονισμό των κρατών, από την άλλη ενδέχεται να ενισχύσει τα λαϊκιστικά κινήματα όσο θα αυξάνονται οι ανισότητες, η φτώχεια, οι θυμωμένοι πληθυσμοί, τα δεινά· να οξύνει τους εθνικισμούς, με τα κλειστά σύνορα ως προστασία από εξωτερικούς κινδύνους, την ανάγκη περισσότερο για ασφάλεια παρά για ελευθερία.
Δεν ερμηνεύεται εύκολα ο λαϊκισμός. Ανθεί όταν η δημοκρατική πολιτική αφήνει κενά, αποτυγχάνοντας να διαχειριστεί αποτελεσματικά ζητήματα όχι μόνο οικονομικά –ο λαϊκισμός καλπάζει και σε ευημερούσες οικονομίες–, αλλά και πολιτισμικά, θέματα ατομικής και συλλογικής υπόστασης. Ο λαϊκισμός, μέσα από τη χειραγώγηση και τη διαίρεση, προσφέρει μια ταυτότητα (ηθικός, σωστός, πατριώτης) και μια κοινότητα που διέλυσαν η αδιαφορία των («διεφθαρμένων») ιθυνόντων και οι ξένοι «εισβολείς». Οι λαϊκιστές ηγέτες λαμβάνουν ακόμη και λάθος οικονομικές αποφάσεις προκειμένου να πείσουν ότι δεν υποτάσσονται στις όποιες ελίτ. Και κερδίζουν το ακροατήριο, με την ηθικολογική τους φαντασίωση και την εκμετάλλευση του θυμού που γεννά η αίσθηση ότι η χώρα υφίσταται μια πολιτισμική αλλαγή. Κατόπιν τούτου, οι τοξικές διχαστικές ομιλίες τους εύκολα ξεσηκώνουν τα πλήθη στρέφοντάς τα ενάντια στον όποιο εχθρό.
Αν η δημοκρατία βασίζεται στην αίσθηση της ενότητας των κοινοτήτων, ο λαϊκισμός εδράζεται στην αίσθηση του διαχωρισμού· «για τους λαϊκιστές, μόνο ένα μέρος του λαού είναι αληθινός λαός» (Γιαν-Βέρνερ Μίλερ, «Τι είναι ο λαϊκισμός;»). Χαρακτηριστική η αντίδραση του Ερντογάν, όταν δέχθηκε εσωτερική κριτική σε συνέδριο του κόμματός του. Είπε στους εσωκομματικούς του αντιπάλους: «Εμείς είμαστε ο λαός. Εσείς ποιοι είστε;». Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού ο Τραμπ κατηγορούσε τους Δημοκρατικούς ότι «θα προκαλέσουν ταραχές, θα σβήσουν κάθε ίχνος θρησκείας, θα κατεδαφίσουν όλες τις αμερικανικές αξίες». Εκλεισε τον καταστροφικό πολιτικό κύκλο του διαμηνύοντας ότι «το εκπληκτικό μας ταξίδι
μόλις ξεκίνησε».
Η έκπτωση δεν σταματά μόνο με την κατανόηση των αρνητικών νοημάτων της Ιστορίας.