Λέγεται ότι το παιδί είναι ο πατέρας του ανθρώπου («the child is the father of man»)· ο γνωστός αυτός στίχος του Wordsworth τονίζει τη σημασία που έχουν οι παιδικές εμπειρίες για την ενήλικη ζωή μας. Επιστημονικά, ξέρουμε ότι οι εμπειρίες θρέφουν τον εγκέφαλό μας, τόσο οι θετικές όσο και οι αρνητικές. Ακόμη κι αν μπορούσαμε, δεν θα θέλαμε να μεγαλώσουμε παιδιά που δεν γνωρίζουν ποτέ τη λύπη ή την απώλεια. Η κακοποίηση όμως είναι άλλο πράγμα. Η κακοποίηση μπορεί να σε σκοτώσει, δεν σε κάνει πιο δυνατό. Παιδιά τα οποία έχουν υποστεί κακοποίηση, έχουν πολύ μεγαλύτερη πιθανότητα πρόωρου θανάτου· έχουν επίσης πολύ μεγαλύτερη πιθανότητα να πάθουν βαριά κατάθλιψη, να πάρουν ναρκωτικά αλλά και να γίνουν βίαια τα ίδια. Οι επιπτώσεις αυτές μπορούν να εξηγηθούν νευροβιολογικά, το τραύμα κυριολεκτικά εγγράφεται στα νευρωνικά μας κυκλώματα. Αλλά ίσως η πιο ξεκάθαρη εξήγηση να είναι η περιγραφή που πρόσφατα έδωσε η ολυμπιονίκης κ. Μπεκατώρου: «Ηθελα να βγάλω τη σάρκα από πάνω μου». Μερικά παιδιά, ειδικά εκείνα που δεν εισακούστηκαν από τους γύρω τους, βγάζουν τη σάρκα τους κυριολεκτικά, με αυτοτραυματισμούς ακόμη και με την αυτοκτονία.
Πολλοί γονείς φοβούνται πρωτίστως τον κακό άγνωστο που θα έρθει από το πουθενά να απαγάγει τα παιδιά και να τα βλάψει. Αυτή η δοξασία αφορά σπάνια περιστατικά. Τις περισσότερες φορές η κακοποίηση γίνεται από τους ανθρώπους του άμεσου περιβάλλοντος και εκεί πρέπει να εστιάσει η πρόληψη: στο σπίτι, στο σχολείο, στον αθλητισμό. Είναι ώρα οι γονείς να πιέσουν για θεσμικές αλλαγές που ισχύουν προ πολλού σε άλλα κράτη: όποιος έστω και εθελοντικά θέλει να δουλέψει με παιδιά, πρέπει να έχει λευκό ποινικό μητρώο. Οσοι έχουν καταδικασθεί για αδικήματα κακοποίησης, πρέπει να καταγράφονται σε ειδικό μητρώο και να εξαιρούνται διά βίου.
Αλλά η πρόληψη της κακοποίησης γίνεται και μέσα στο σπίτι: η σφαλιάρα είναι κακοποίηση, όπως είναι και οι συνεχείς φωνές και προσβολές σε ένα παιδί. Η κατάχρηση της εξουσίας από τους γονείς ή τα μεγαλύτερα αδέλφια στρώνει τον δρόμο για ακόμη χειρότερες κακοποιήσεις. Οταν η σφαλιάρα γίνεται μέσο επικοινωνίας στο σπίτι, γιατί να μη γίνει και αλλού; Και κυρίως, όταν το παιδί μαθαίνει να σιωπά για τη σφαλιάρα που τρώει, θα σωπάσει ίσως και για τον βιασμό του ή τον βιασμό του αδελφού του – με καταστροφικές συνέπειες. Πρέπει η ανοχή μας σε τέτοια φαινόμενα να είναι μηδενική. Τέλος, η πρόληψη της κακοποίησης ξεκινάει από την αναγνώριση προηγούμενων περιστατικών και την άμεση αντιμετώπισή τους. Είναι κρίσιμο κάθε δάσκαλος, προπονητής, επόπτης, οποιοσδήποτε ασχολείται με παιδιά να πιστοποιείται πώς εκπαιδεύθηκε στην αναγνώριση και αντιμετώπιση της κακοποίησης. Τέτοιες εκπαιδεύσεις μπορούν να είναι σύντομες, να γίνουν σε μεγάλη κλίμακα και να σώσουν ζωές.
* Ο κ. Αργύρης Στριγγάρης είναι καθηγητής Ψυχιατρικής Παιδιών και Εφήβων στο ΕΚΠΑ, πρόεδρος της Διεθνούς Εταιρείας για την Παιδική και Εφηβική Ψυχοπαθολογία, επισκέπτης καθηγητής Ψυχιατρικής στο King’s College του Λονδίνου.