«Και στου Βάβουλα τον λάκκο παίζουν Μπρεχτ και Μπακαλάκο». Ο Χάρρυ Κλυνν είχε δει το τοπίο πολύ νωρίς. Ασχέτως αν ο ίδιος, όταν έχασε το ταλέντο του, χάθηκε στο τοπίο που κάποτε σάρκαζε. Πώς αιτιολογείται η συνύπαρξη του Μπρεχτ, ενός από τους σημαντικότερους δραματουργούς και σκηνοθέτες του 20ού αιώνα, με τον Μπακαλάκο; Υπήρξε κι αυτός σημαντικός, θα μου πείτε. Ο Μπρεχτ έγραψε τον «Κύκλο με την κιμωλία». Ο Μπακαλάκος έγραψε τον κύκλο τραγουδιών «Δεν πουλάω, δεν πουλάω» για τις τιμές των αγροτικών προϊόντων. Ομως η καλλιτεχνική σημασία δεν μας ενδιαφέρει. Ο κοινός παρονομαστής την υπερβαίνει. Ο Μπρεχτ δεν ήταν ΠΑΣΟΚ επειδή δεν γνώρισε τον Αντρέα. Ηταν όμως αριστερός σαν τον Μπακαλάκο. Και ο ένας και ο άλλος είχαν σωστές ιδέες.
Δεν θα επαναλάβω τα χιλιοειπωμένα. Για δεκαετίες στην Ελλάδα, αν ήθελες να λέγεσαι διανοούμενος ή καλλιτέχνης, όφειλες να είσαι αριστερός. Η πλειονότητα όσων σήμερα ομνύουν στο όνομα του Χατζιδάκι, ώς τον θάνατό του τον αναθεμάτιζαν ως δεξιό. Μπορώ να αναφέρω και άλλες περιπτώσεις, όμως δεν νομίζω πως χρειάζεται. Ο Χατζιδάκις φτάνει. Κι ας συγκρούστηκε με κυβερνήσεις της Ν.Δ. Αν προσέφερε κάτι ο Χατζιδάκις, εκτός από τη μουσική του εννοείται, στον δημόσιο λόγο είναι ότι αντιστάθηκε στη συνθήκη του κοινού παρονομαστή. Πρόταξε την καλλιτεχνική αξία, αδιαφορώντας για την πολιτική ένταξη.
• Από την Καββαδία στη Μαρίκα Παλέστη
Οι διανοούμενοι, οι καλλιτέχνες, υπήρξαν λαλίστατοι σε όλες αυτές τις δεκαετίες. Υπέγραφαν διακηρύξεις για την αστυνομική βία, συμπαραστέκονταν στους απεργούς, στους Κούρδους του Οτσαλάν, δίκαζαν τον Κλίντον, καταδίκαζαν το Ισραήλ σε πρώτη ευκαιρία και υπερασπίζονταν τον Αραφάτ. Φώναζαν για τις επιδοτήσεις, τσακώνονταν για τα βραβεία στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Αυτό δεν τους εμπόδισε να καταπιούν αμάσητο τον Σαρτζετάκη και τον Κοσκωτά. Δεν τους ενδιέφεραν οι λεπτομέρειες. Τον καιρό εκείνο κατέρρεε το σοβιετικό καθεστώς και το Τείχος του Βερολίνου, γεγονότα που πολλοί τα αντιμετώπισαν ως τραυματικά. Είχαν τις διαφωνίες τους με τους Σοβιετικούς, όμως δεν είπαμε κι έτσι. Εκαναν λάθη, όμως το κατ’ αρχήν είναι σωστό. Το Τείχος του Βερολίνου ήταν ένα σημείο αναφοράς για το κατ’ αρχήν. Θα μπορούσαμε να φτάσουμε σ’ ένα σημείο να το γκρεμίσουμε «εμείς».
Οχι και να μας το γκρεμίσουν «οι Αλλοι».
Στα χρόνια της αστακομακαρονάδας, που λέει κι ο φίλος Στέφανος, οι διανοούμενοι και οι καλλιτέχνες της Αριστεράς δεν είχαν και πολλή δουλειά. Εμεναν μόνον κάτι Λαζόπουλοι που χλεύαζαν όσους δεν απολάμβαναν τα αγαθά της δημοκρατίας της Μυκόνου. Τους ταλαίπωρους μικροαστούς. Συντάχθηκαν με τους κουκουλοφόρους που κατέστρεψαν τις περιουσίες τους το 2008. Εκεί φάνηκε ότι αυτό που πρότειναν ήταν μια απέχθεια για το παρόν, χωρίς όμως καμιά προοπτική για το μέλλον.
Ποιο μέλλον πρότειναν στη χώρα όταν ήρθε η κατάρρευση; Το μέλλον που έβλεπε η ηγεμονεύουσα Αριστερά. Εξοδος από την Ευρώπη; Δραχμή; Βενεζουέλα; Τόσα χρόνια είχαν ακυρώσει τα ίδια τους τα όπλα. Δεν είχαν να προτείνουν τίποτε. Ούτε για την κατανόηση της κρίσης, κατά συνέπεια ούτε για την ενδεχόμενη διέξοδο. Το επαναλαμβάνω. Αναφέρομαι σ’ αυτή την κοινότητα που αποκαλείται από τα «μέσα» καλλιτέχνες, διανοούμενοι, από κοντά κι οι πανεπιστημιακοί. Υπάρχουν και οι μονάδες, οι ατομικές υπογραφές, που εξαιρούνται. Ομως υπάρχει και η συλλογική παρέμβαση, καλλιτεχνών, πανεπιστημιακών, που προβάλλεται.
Εχασαν την ευκαιρία να ανακτήσουν τη χαμένη αξιοπιστία τους στη διάρκεια της κρίσης. Ταυτίστηκαν με το εθνικολαϊκιστικό έκτρωμα του Τσίπρα με τον Καμμένο. Εγιναν βουλευτές. Κι όταν αυτό κατέρρευσε, οχυρώθηκαν πίσω από το κατ’ αρχήν. Ποιο είναι το διαχωριστικό Αριστεράς και Δεξιάς στην Ελλάδα του 2021; Είναι η θέση μας στην Ευρώπη; Είναι η οικονομία; Ελάτε τώρα. Είναι ο Κουφοντίνας, το κάθαρμα που δίνει μάχη για τη ζωή του. Αμετανόητος αυτουργός έντεκα δολοφονιών κάνει απεργία πείνας. Δεν του αρέσει η φυλακή του.
Οσοι του συμπαρίστανται δεν ενδιαφέρουν. Ενδιαφέρει όμως η Μάρω Δούκα. Ενδιαφέρει και ο Βασίλης Βασιλικός, πρώην πρέσβης της Ελλάδας στην Ουνέσκο. Και ο ένας και η άλλη έχουν επηρεάσει τα λογοτεχνικά γούστα. Και οι δύο έχουν υπάρξει εμβληματικές υπογραφές στις παραστάσεις της αριστερής διανόησης. Και μετά όσα έχει περάσει η Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, θεωρούν ότι οφείλουν να υπερασπιστούν τον κατά συρροή δολοφόνο.
Η διανόηση έδειχνε πάντα τον δρόμο στην Αριστερά. Κι αν δεν υπάρχει άλλος δρόμος, μας κάνει και ο Κουφοντίνας. Αυτό είναι το καθήκον της διανόησης. Αρκεί να είναι αριστερή.