Αν μέσα στην πανδημία, όπως λένε πολλές έρευνες, νιώθουμε ότι η παραγωγικότητα έχει πέσει στα τάρταρα, αν όλοι είμαστε πιο αγχωμένοι, λιγότερο συγκεντρωμένοι και κάνουμε περισσότερα λάθη, τότε πώς γίνεται και, τελικά, κάποιοι από εμάς καταλήγουμε να κάνουμε περισσότερα πράγματα; Τους τελευταίους μήνες, τουλάχιστον για όσους κάνουμε δουλειές που διεξάγονται με έναν υπολογιστή και επικοινωνία με άλλους ανθρώπους, προχωρούν περισσότερα πρότζεκτ, γίνονται περισσότερα ραντεβού, υλοποιούνται περισσότερα σχέδια – πώς γίνεται αυτό;
Η πρώτη και πιο απλή εξήγηση μπορεί να είναι το ότι πολλοί εργάζονται περισσότερο. Οταν δεν σπαταλάς ώρες για να πηγαινοέρχεσαι στο γραφείο, μπορεί να έχεις περισσότερο χρόνο για να κάνεις τη δουλειά καθαυτή. Επίσης, δουλεύοντας από μακριά εν μέσω οικονομικής κατάρρευσης, πολλοί μπορεί να νιώθουν λιγότερη εργασιακή ασφάλεια και ως εκ τούτου να δουλεύουν περισσότερο. Πράγματι, έρευνα σε 66 χώρες δείχνει ότι μέσα στα lockdowns οι εργαζόμενοι γραφείου δουλεύουν κατά μέσον όρο μισή ώρα παραπάνω. Στη Γερμανία οι εργαζόμενοι ξεκινούν να δουλεύουν 15 λεπτά νωρίτερα και τελειώνουν 14 λεπτά αργότερα. Το 44% των εργοδοτών στις ΗΠΑ θεωρεί ότι οι εργαζόμενοί τους έχουν γίνει πιο παραγωγικοί (αν και μόνο το 28% των εργαζομένων αισθάνεται το ίδιο).
Γενικότερα, όμως, νομίζω ότι στον πυρήνα της αλλαγής αυτής βρίσκεται η αναγκαστική αλλαγή στην αντίληψη του χρόνου. Οι άνθρωποι βρίσκουν τρόπους όχι μόνο να εργάζονται πιο πολύ χρόνο, αλλά να χρησιμοποιούν αυτό τον χρόνο πιο ουσιαστικά. Η πανδημία έδωσε στους ανθρώπους που εργάζονται κυρίως με το μυαλό τους μπροστά σε υπολογιστές, μια ευκαιρία να αξιολογήσουν το πώς αξιοποιούσαν τον χρόνο τους έως τώρα, και αυτή η αξιολόγηση αποδεικνύεται αποκαλυπτική. Διαπιστώνουμε πως ένα ραντεβού μισής ώρας στο Zoom μπορεί να έχει ακριβώς το ίδιο αποτέλεσμα με ένα ραντεβού σε φυσικό χώρο το οποίο στοιχίζει τρεις ώρες από τον χρόνο καθενός από τους συμμετέχοντες, συμπεριλαμβανομένων των πηγαινέλα. Διαδικασίες και υποχρεώσεις που γίνονταν αυτοπροσώπως αποδεικνύεται ότι δεν έχουν κανέναν ιδιαίτερο λόγο να γίνονται αυτοπροσώπως. Κάθε 8 Μαρτίου καλούν τη γυναίκα μου να μιλήσει σε εκδηλώσεις και πάντα προλαβαίνει να πάει σε μία ή δύο, αλλά φέτος, που γίνονται όλα online, μπόρεσε και μίλησε σε έξι (αριθ. 6).
Και δεν είναι μόνο ότι γλιτώνουμε τα πηγαινέλα. Οι online συναντήσεις και εκδηλώσεις καταργούν τους γεωγραφικούς περιορισμούς με τρόπο που τώρα μας μοιάζει προφανής, αλλά πριν από την πανδημία δεν ήταν. Στις εκδηλώσεις της διαΝΕΟσις πλέον συμμετέχουν άνθρωποι από όλο τον κόσμο, με ένα κλάσμα του κόστους των παλιών, μεγάλων εκδηλώσεων που απευθύνονταν στο κοινό μόνο μιας πόλης. Οταν τελειώσει η πανδημία και επιστρέψουμε στα ξενοδοχεία και στις αίθουσες, δεν υπάρχει περίπτωση να καταργήσουμε αυτή τη μορφή επικοινωνίας. Την ξεκινήσαμε από ανάγκη, αλλά αποδεικνύεται ότι δουλεύει θαυμάσια. Και δεν υπάρχει περίπτωση, σας το εγγυώμαι, να θυσιάζουμε τόσο εύκολα μισές ή ολόκληρες εργάσιμες ημέρες για να ανεβοκατεβαίνουμε στο κέντρο της Αθήνας, μέσα στην κίνηση και στις διαδηλώσεις, για ραντεβού τα οποία θα μπορούσαν άνετα να γίνουν στο Zoom.
Ολοι οι επιχειρηματίες και οι υπάλληλοι σε δουλειές γραφείου έχουν αντιληφθεί μια σειρά από τέτοιες αλλαγές, πράγματα που γίνονται από ανάγκη τώρα, αλλά αποδεικνύεται ότι γίνονται καλύτερα.
Οταν με το καλό περάσει το χτικιό, θα το κρατήσουμε το Zoom και τα άλλα παρόμοια εργαλεία. Μάλιστα, όταν γίνει σαφές ότι η δημοφιλία τους δεν είναι παροδική, θα αρχίσουν να βελτιώνονται και ταχύτερα. Σιγά σιγά οι καινούργιοι υπολογιστές θα αρχίσουν να έχουν καλύτερες κάμερες και πιο αξιόπιστα μικρόφωνα (πράγμα πολύ προβληματικό προς το παρόν). Η ανάγκη για άνετους και βολικούς χώρους εργασίας στα σπίτια των εργαζομένων και για γρήγορο και αξιόπιστο Ιντερνετ δεν θα πάψει να υπάρχει. Οι εταιρείες θα πρέπει να επανεξετάσουν σοβαρά τις ανάγκες τους σε χώρους γραφείων – κάποιες από αυτές έχουν ήδη αρχίσει να το κάνουν. Διευθυντές και εργοδότες οφείλουν να αξιολογήσουν αυτό που συμβαίνει και να μεταμορφώσουν/καθοδηγήσουν την κουλτούρα των επιχειρήσεών τους ανάλογα, δεδομένου μάλιστα ότι πολλοί εργαζόμενοι δεν θα είναι καθόλου πρόθυμοι να επιστρέψουν στο καθημερινό πηγαινέλα στο γραφείο μόνο και μόνο για να κάνουν τα Zoom τους από εκεί. Τα επαγγελματικά ταξίδια και τα μεγάλα συνέδρια δεν υπάρχει περίπτωση να μην επιστρέψουν – αλλά δεν υπάρχει και καμία περίπτωση να συνεχίσουν να γίνονται με την ίδια συχνότητα.
Η ανθρώπινη επαφή, βεβαίως, δεν αντικαθίσταται. Η προσωπική επικοινωνία, η συνύπαρξη στον ίδιο χώρο, η «χημεία», είναι πολύτιμα πράγματα. Μας λείπουν και θα συνεχίσουμε να τα χρειαζόμαστε. Αλλά και ο χρόνος είναι σημαντικό πράγμα. Η πανδημία ήταν μια ευκαιρία να καταλάβουμε το πόσο σημαντικό πράγμα είναι, και να δοκιμάσουμε –αναγκαστικά– κόλπα που αποδεικνύονται αναπάντεχα αποτελεσματικά. Κι αυτό είναι κάτι που θα μείνει.