Από τα πρώτα έτη της Επανάστασης δύο ηγετικές αντίπαλες μορφές ξεχωρίζουν. Στον Μοριά, ο Θ. Κολοκοτρώνης χάρη στις επιτυχίες του κατά των Τούρκων· στη Δυτική Στερεά ο Φαναριώτης άρχων του Μεσολογγίου, Αλ. Μαυροκορδάτος. Εχοντας αποτύχει στη μάχη του Πέτα ο πολιτικός θα αναζητήσει δικό του πεδίο δράσης για να αντιμετωπίσει τον στρατιωτικό αντίπαλό του. Για να γίνει εκσυγχρονιστής της Παλιγγενεσίας, ο Μαυροκορδάτος εισήγαγε τους θεσμούς των Εθνοσυνελεύσεων και των Συνταγμάτων στον Αγώνα των Ελλήνων.
Η πρώτη στην Επίδαυρο τέλος του 1821 και η δεύτερη στο Αστρος της Κυνουρίας το 1823. Δημιουργώντας ένα νέο πεδίο ανταγωνισμού εκ μη όντος, ο Φαναριώτης κατάφερε να επιβληθεί στο αγώνισμα της πολιτικής μηχανορραφίας. Ως πρώτος πρόεδρος του Νομοτελεστικού ο Μαυροκορδάτος έγινε ρυθμιστής του αντιπροσωπευτικού συστήματος των Ελλήνων. Εγινε όμως και ο κύριος υπεύθυνος για τη σύγχυση ισχύος ανάμεσα στην εκτελεστική και τη νομοθετική εξουσία που οδήγησε στον εμφύλιο.
Η Γ΄ Εθνοσυνέλευση έλαβε χώρα στην Τροιζήνα με κύριο υποστηρικτή τον Κολοκοτρώνη. Πρόκειται για σωτήρια διορθωτική κίνηση στα λάθη του Μαυροκορδάτου ώστε να ενισχυθεί το κύρος της κυβέρνησης η οποία διαχειριζόταν τον Αγώνα των Ελλήνων. Η Εθνοσυνέλευση αυτή κάλεσε τον πλέον έμπειρο στη διοίκηση Ελληνα να γίνει κυβερνήτης της χώρας με επταετή θητεία.
Παρά τον έντονο τοπικισμό των επαναστατημένων, τόσο ο Καποδίστριας όσο και ο αντιπολιτευόμενος Μαυροκορδάτος δεν προκρίνουν κάποια ομοσπονδία για την Ελλάδα, αλλά το γαλλικό πρότυπο συγκεντρωτικής κρατικής εξουσίας. Η χώρα οργανώθηκε από τον Καποδίστρια σε σύστημα ενιαίας διοίκησης με 13 επαρχίες. Θεμελιώθηκε τότε η νομοθεσία με βάση την «Εξάβιβλο» του Αρμενόπουλου και τον γαλλικό εμπορικό κώδικα. Παράλληλα, ο κυβερνήτης χρησιμοποίησε τις υπηρεσίες του ναυάρχου του Αγώνα, Ανδρέα Μιαούλη, για την πάταξη της πειρατείας που κατέστρεφε το εμπόριο. Ιδρυσε αγροτικές σχολές και το περίφημο ορφανοτροφείο της Αίγινας, το οποίο ετοίμασε τους πρώτους τεχνίτες στην Ελλάδα.
Διαβάστε επίσης:
• Το παιδί της Σπηλιάς
Οι ενέργειες ανασυγκρότησης του τόπου απαιτούσαν την ισχύ της πεφωτισμένης δεσποτείας του κυβερνήτη. Βέβαια ο Καποδίστριας δεν είναι δυνατό να χαρακτηρισθεί δημοκρατικός ηγέτης, τουλάχιστον με τη σύγχρονη έννοια του όρου. Στο μικρό διάστημα της διακυβέρνησής του πραγματοποίησε περισσότερα από οποιονδήποτε προκάτοχό του και μεταμόρφωσε την Ελλάδα από προνεωτερική σε νεωτερική χώρα.
Οι αυταρχικές κάποτε μέθοδοί του προκάλεσαν την έντονη αντιπολίτευση του Μαυροκορδάτου, του Σπ. Τρικούπη και ακόμα του γέροντα Κοραή από το Παρίσι. Δυστυχώς, οι αντίπαλοι του κυβερνήτη συνασπίστηκαν με τους υποστηρικτές του παραδοσιακού συστήματος των τοπικών εξουσιών, των Μανιατών. Βρέθηκαν έτσι άθελά τους στο στρατόπεδο των πολέμιων του εκσυγχρονισμού, οι οποίοι υπήρξαν υπεύθυνοι για τη δολοφονία του Καποδίστρια.
* Ο κ. Θάνος Μ. Βερέμης είναι ομότιμος καθηγητής του ΕΚΠΑ.