Αναδεύεται η κοινωνία και το «αδιανόητο» αποκτά χαρακτηριστικά επανάληψης. Μια νοσηλεύτρια του «Ερυθρού Σταυρού», όπου συνέβη το περιστατικό, χρησιμοποίησε τη λέξη «αδιανόητο» για να περιγράψει την εγκληματική ενέργεια ενός 60χρονου ασθενούς, που αποσυνέδεσε από τον αναπνευστήρα έναν 76χρονο, ο οποίος νοσηλευόταν με κορωνοϊό, γιατί τον ενοχλούσε ο θόρυβος. Και δεν είναι η μόνη τραγωδία που συνέβη τις τελευταίες ημέρες στην Ελλάδα. Δεν έχει νόημα η εκ νέου απαρίθμηση. Οπως έχουμε επανειλημμένως επισημάνει, μέσα στον παρατεταμένο εγκλεισμό που επιβάλλει η πανδημία, οι άνθρωποι αναφλέγονται και οι καταστροφικές ενορμήσεις παίρνουν το πάνω χέρι. Ιδίως αν υπάρχει πρόσφορο «υπέδαφος», που συνήθως υπάρχει. Παράλληλα με το αστυνομικό δελτίο, ίσως θα ήταν χρήσιμο και ένα ψυχιατρικό δελτίο. Ολο και πιο αναγκαίος ο επιστημονικός λόγος. Οχι για να ερμηνεύσει –τα, κατά κανόνα, «ανερμήνευτα»– αλλά και για να καθησυχάσει. Να προσεγγίσει ψύχραιμα, κατευναστικά, τα σκοτάδια. Οι άνθρωποι σε συνθήκες εξωπραγματικής πίεσης βουτούν σε βάθη απύθμενα και όταν –και αν– βγουν στην επιφάνεια, ανασύρουν ο καθένας αυτό που αναζητούσε.
Οι καταδύσεις, όμως, δεν έχουν επαφή μόνο με το «αδιανόητο». Οι διαδρομές που ανοίγει η απομόνωση των ανθρώπων είναι πολλές όσο και πολύ προσωπικές. Μπαράζ απολογισμών, αναφορών στο παρελθόν, ο εκσκαφέας δουλεύει ασταμάτητα, ξεθάβει ιστορίες, μνήμες, φωτογραφίες, σημειώσεις, ανασκαλεύει και συνδέει τα φαινομενικά ασύνδετα.
Μόνο σύμπτωση δεν είναι το γεγονός πως όπου και αν στραφούμε τον τελευταίο καιρό, βλέπουμε και ακούμε μόνο ιστορίες. Δεκάδες ιστορίες. Ιστορίες παντού: σε παγκάκια, τόπο καθημερινών εξιστορήσεων, στην ψηφιακή πλατφόρμα www.digitalpagakia.gr· με ανθρώπους ανώνυμους από όλη την Ελλάδα, που οι ζωές και οι εμπειρίες τους δεν καταγράφονται στα βιβλία Ιστορίας στο www.istorima.org (σε επιμέλεια της ιστορικού Κάθριν Φλέμινγκ και της δημοσιογράφου Σοφίας Παπαϊωάννου)· ιστορίες αντικειμένων από το Βιομηχανικό Μουσείο Φωταερίου. Και πάει λέγοντας. Ακόμη και σε άρθρο που ανέλυε οικονομικά δεδομένα του Bloomberg («Κ» 8/4) για το πώς η «πανδημία συρρικνώνει τη μεσαία τάξη σε όλο τον κόσμο», η γραφή δεν ήταν η αναμενόμενη: «(…) Σε αυτήν την εισοδηματική κατηγορία (από 10 έως 100 δολάρια την ημέρα) εντάσσονται περίπου 2,5 δισ. άνθρωποι, περίπου το 1/3 του παγκόσμιου πληθυσμού. Πίσω από αυτούς τους μεγάλους αριθμούς, όμως, κρύβονται πολλές προσωπικές ιστορίες. Κάποιες από αυτές αφορούν την κατάκτηση της επιτυχίας έπειτα από χρόνια σκληρής δουλειάς, μιας επιτυχίας όμως που εξαφανίστηκε εν μια νυκτί. Κάποιες άλλες αφορούν τις καλοπληρωμένες θέσεις εργασίας. Ανάμεσά τους και οι ιστορίες ανθρώπων που είχαν τη δυνατότητα να προσφέρουν στον εαυτό τους την πολυτέλεια ενός καλού δείπνου σε εστιατόριο ή την πρόσβαση στο Ιντερνετ και τώρα δεν την έχουν. Ή ακόμη και τα όνειρα για ένα διαμέρισμα ή ένα αυτοκίνητο, τα οποία αναβάλλονται».
Κάθε άνθρωπος και η ιστορία του. Τίποτα πρωτότυπο σε αυτήν τη σκέψη. Πολλές δράσεις, είναι αλήθεια επίσης, είχαν ξεκινήσει πολύ πριν ενσκήψει η πανδημία. Απλώς, το τελευταίο διάστημα πύκνωσαν και κατέκλυσαν κάθε τετραγωνικό ελεύθερου χώρου.
Αναρωτιέμαι συχνά μήπως αυτός ο επεκτατισμός των ακουστικών αφηγήσεων λειτουργεί σαν υποκατάστατο της αφής, που έχει εξοβελιστεί από την καθημερινότητα ως πιθανή δίοδος του κορωνοϊού. Η απτική επαφή γίνεται ηχητική. Μέσα σε αυτήν την άγνωστη και φοβιστική συνθήκη οι σύντομες –κατά κανόνα–αφηγήσεις αγνώστων συνθέτουν ένα περιβάλλον. Ενα μικρό τείχος προστασίας.
Είναι μια απρόσκοπτη περιπλάνηση σε κόσμους, χωρίς εισιτήριο. Μπαινοβγαίνει κανείς σε αναρίθμητα σύμπαντα. Ο κ. Χρήστος απαγγέλλει «Αντιγόνη» σε ένα παγκάκι, η κ. Μαρία προσθέτει ένα περιστατικό από την παιδική ηλικία της στα Εξάρχεια, με τον Θανάση Βέγγο να της δίνει αυτόγραφο και μια σοκολάτα. Μια άλλη κυρία θυμάται τα παιδικά της χρόνια στους δρόμους της Κοκκινιάς, αφηγείται τα παιχνίδια τόσο χαρισματικά που ταξιδεύεις: «Φαντάσου ένα σμήνος από πουλιά, να τρέχει το πρώτο, πώς κάνουνε σχηματισμό τα πουλιά και τρέχουνε, έτσι κι εμείς!» (www.istorima.org).
Τι είναι οι άνθρωποι; Οι ιστορίες τους. Με αυτές πορεύονται και χωρίς αυτές ερημώνουν. Περνούν στην επικράτεια του «αδιανόητου».