Για πάντα παιδιά
Τα κορωνοπάρτι, των οποίων γινόμαστε μάρτυρες όλο και συχνότερα τελευταία, δίνουν μια τρομακτική μα ρεαλιστική εικόνα για το πώς μια σημαντική μερίδα ανθρώπων του περιβάλλοντός μας ιεραρχεί τις προτεραιότητές της. Ο κακομαθημένος εαυτός τίθεται πάνω απ’ όλα. Δεν πρόκειται μόνο περί αδυναμίας αντίληψης. Αυτοί που συρρέουν στο Παγκράτι ή στου Ψυρρή και απολαμβάνουν τα ποτά τους για ώρες ο ένας δίπλα στον άλλο δεν είναι απαραίτητα συνωμοσιολόγοι, άτομα που αρνούνται την ύπαρξη του ιού ή δεν καταλαβαίνουν πώς μεταδίδεται και πόσο επικίνδυνος είναι. Είναι άτομα που απλώς αδιαφορούν για όλα τα παραπάνω. Και όταν δεν αδιαφορούν απολύτως, επιλέγουν έναν παράλληλο δρόμο σιωπηλής αποδοχής ρίσκου, όπως έκανε ο τόσο αγαπητός στα θερμόαιμα κοινά Αλέξης Τσίπρας στο θέμα των διαδηλώσεων. Σε κάθε περίπτωση, βλέπουν τον κόσμο μέσα από παιδικά μάτια: σημασία έχει κυρίως η ικανοποίηση των άμεσων επιθυμιών τους. Τα υπόλοιπα είναι δευτερεύοντα. Στο κάτω κάτω, η ζωή είναι μικρή.
Νοσηρός εγωισμός
Το βρωμερό χάος που άφησαν πίσω τους στην πλατεία Βαρνάβα οι εξωστρεφείς κεφάτοι της πανδημίας, το προηγούμενο Σαββατοκύριακο, εικονογραφεί με παραστατικές γραμμές και έντονα χρώματα τον ανθρωπότυπο που αντιπροσωπεύουν. Για αυτούς, το ζητούμενο δεν είναι απλώς η ψυχολογική αποσυμπίεση, αυτό δηλαδή που έχουν ανάγκη όλοι όσοι υφίστανται καθημερινά και για περισσότερο από ένα χρόνο τις δυσμενείς συνέπειες της πανδημίας και του εγκλεισμού. Αλλωστε, αν ήθελαν να ξεσκάσουν, θα μπορούσαν να επιλέξουν χίλιους δυο –ασφαλείς– τρόπους να το κάνουν (ο ανύπαρκτος πια έλεγχος αφήνει πολλά περιθώρια για κάτι τέτοιο). Το ζητούμενο ήταν η τυφλή εκτόνωση, δηλαδή το είδος της εγωιστικής διασκέδασης που δεν υπακούει σε τίποτα και δεν λαμβάνει υπ’ όψιν κανέναν. Τα σκουπίδια, ως διαχρονικά σύμβολα της ασήμαντης θέσης που κατέχει στο μυαλό αυτών των ανθρώπων ο δημόσιος χώρος, επικυρώνουν και τη στάση τους απέναντι στη δημόσια υγεία: ας νοιαστεί κάποιος άλλος γι’ αυτήν· ιδανικά, με έναν μαγικό τρόπο που δεν θα απαιτεί τη δική τους εμπλοκή.
Μαζί τον διασπείραμε
Η αδιαφορία απέναντι σε μια μεγάλη κρίση, όσο εντυπωσιακά ή επαναστατικά κι αν εκδηλώνεται, στην πραγματικότητα δεν είναι παρά στυγνός ατομισμός. Η μαζικότητα δεν δίνει νομιμοποίηση στην ανοησία ούτε επαρκεί για να καμουφλάρει την ιδιοτέλεια. Είτε υπό μορφή διαδήλωσης είτε υπό μορφή πάρτι, δηλαδή, η διακινδύνευση της υγείας ενός ανυπολόγιστου αριθμού προσώπων μέσω του φλερτ με την εκτεταμένη διασπορά του ιού είναι μια κατάσταση αντικοινωνικής σκέψης και δράσης, με μικροαστική ρίζα. Η περιφρόνηση των μέτρων περιγράφει έναν άνθρωπο με ροπή στο μυωπικό του μικροβόλεμα: ιδεολογικό, συναισθηματικό, ηδονιστικό. Η μεγάλη εικόνα και τα ευρύτερα διακυβεύματα δεν είναι αρκετά για να τον ευαισθητοποιήσουν. Συχνά, τα εχθρεύεται κιόλας. Ο κορωνοϊός, ως προβληματικό πλαίσιο που χρήζει ειδικής αντιμετώπισης, θυμίζει αρκετά τα μνημονιακά χρόνια, όταν η πλειονότητα των πολιτών αρνούνταν να αντιμετωπίσει την οικονομική κρίση ως συστημική παθογένεια και ερμήνευε κάθε απόπειρα εξορθολογισμού ως επίθεση στην ελευθερία και στο δικαίωμα στην καλοπέραση. «Ζηλεύουν τον ήλιο και τον πολιτισμό μας». Αντίστοιχα, σήμερα, η κοινή γνώμη φαίνεται έτοιμη να υιοθετήσει κάθε σενάριο σχετικό με την αποτυχία των μέτρων κατά του κορωνοϊού, πέραν της κοινής ευθύνης. Η ζήλια των κακών ξένων έχει αντικατασταθεί από το «οργανωμένο σχέδιο» ή την «κυβέρνηση-χούντα».
Κόπωση ως δικαιολογία
Η παράμετρος της περίφημης κούρασης είναι σημαντική και θα ήταν λάθος να παραγνωριστεί. Η μεταβολή της καθημερινότητας σε ένα στρεσογόνο πεδίο συνεχών περιορισμών με ασαφή ορίζοντα προκαλεί παρορμητικές συμπεριφορές και σφάλματα κρίσης. Δεν είναι καθόλου εύκολο να τηρεί κανείς τα μέτρα για την COVID-19, ούτε είναι ιδιαίτερα συνετό να τα εμπεδώσουμε ως κανονικά, ξεχνώντας τη φυσιολογικότητά μας και παραιτούμενοι από το όραμα της επαναφοράς. Ομως η κόπωση δεν μπορεί να λειτουργεί ως άλλοθι για κραυγαλέες αστοχίες οποιασδήποτε πλευράς. Η απουσία ελέγχων εκ μέρους της αστυνομίας, μια απουσία με ξεκάθαρη πολιτική χροιά, μπορεί να ικανοποιεί την ανάγκη της κυβέρνησης για οικονομία δυνάμεων στις «αστικές μάχες» με την Αριστερά, αλλά δεν αποτελεί σοφή απόφαση. Σε πρακτικό επίπεδο, διευκολύνει τη διασπορά του ιού. Σε συμβολικό, παγιώνει με κρατική ευλογία μια εικόνα ματαίωσης και αποδομεί τη στρατηγική πειθαρχίας που χτίζεται με κόπο εδώ και ένα χρόνο. Εννοείται δε ότι, παράλληλα, μοιάζει με εμπαιγμό των συνεπών πολιτών. Για πόσο ακόμα οι σιωπηλές μειοψηφίες θα βγάζουν το φίδι από την τρύπα, όταν όλοι οι άλλοι κοιτούν το συμφέρον τους;
Εμείς, τα σκουπίδια
Η συμπεριφορά μας κατά τη διάρκεια της πανδημίας είναι ένα διανοητικό ξεμπρόστιασμα και μια άσκηση ηθικής για το ποιοι μπορούμε να γίνουμε στην εποχή που ακολουθεί. Η διάσταση από τον ορθολογισμό, η υποτίμηση του κινδύνου και η αποποίηση των ευθυνών δεν είναι παροδικά φαινόμενα, αλλά γνωρίσματα που όσο καλλιεργούνται τόσο εθίζουν και ριζώνουν. Δυστυχώς, τα σκουπίδια στην πλατεία Βαρνάβα αποτελούν τη δυσώδη προίκα μας και, όσες φορές κι αν μαζευτούν, δεν παύουν να δηλώνουν ότι σ’ αυτά τοποθετούμε τον εαυτό μας.