Δεν είναι μια άγνωστη κατάσταση η δραματική αλλαγή του πλανήτη λόγω υπερπληθυσμού, αποδάσωσης, αστικοποίησης, τσιμεντοποίησης, υπερκατανάλωσης, ανεξέλεγκτης διαρκούς μαζικής μετακίνησης. Τουναντίον, είναι εξονυχιστικά μελετημένη, καταγεγραμμένη, αναλυμένη, συζητημένη, αναθερμαινόμενη μέσω νέων κινημάτων και οργανισμών, επισημοποιούμενη μέσω, κατ’ αυτής ρυθμίσεων, συνεδρίων, συνθηκών, πρωτοκόλλων… Εντούτοις, οι εικόνες των αλλαγών που συντελέστηκαν πάνω στην επιφάνεια της Γης σε μορφή αστραπιαίου οπτικού χρονοδιαγράμματος αποσβολώνουν.
Με το Timelapse του Google Earth, το νέο τεχνολογικό εργαλείο του, καρπό της συνεργασίας του με την Ε.Ε., που διέθεσε τον στόλο των δορυφόρων Sentinel του προγράμματος Copernicus, τη NASA και το Landsat της Γεωλογικής Υπηρεσίας των ΗΠΑ, μπορεί να δει κανείς σε ένα βίντεο-μωσαϊκό 4,4 terapixel, πάγους να λιώνουν, ακτές να εξαφανίζονται, πόλεις να διογκώνονται, δάση να αποψιλώνονται, τα τελευταία 37 χρόνια. Για τη δημιουργία του τρισδιάστατου μεταβαλλόμενου αντιγράφου του κόσμου σε βάθος τεσσάρων δεκαετιών, απαιτήθηκαν δύο εκατομμύρια ώρες επεξεργασίας 24 εκατ. δορυφορικών εικόνων σε χιλιάδες μηχανήματα του Google Cloud.
Σε 37 χρόνια, λοιπόν, χάθηκαν τα μισά δάση της Γης (κάθε λεπτό εξαφανίζονται δάση έκτασης ίσης με 40 γήπεδα ποδοσφαίρου), ο πληθυσμός των πόλεων αυξήθηκε κατά 2,5 δισεκατομμύρια (κάθε εβδομάδα 3 εκατ. άνθρωποι μετακινούνται προς τις πόλεις)… Φθαρμένοι από την επανάληψη αριθμοί, που τώρα καταπλήσσουν καθώς σημειώνονται με εικόνες βουλιμικών καταβροχθίσεων γης: στο Δέλτα του κινεζικού ποταμού Περλ η βλάστηση μετουσιώνεται γοργά σε μπετόν προσθέτοντας στα ήδη 9,5 εκατ. επιπλέον 71,5 εκατ. κατοίκους. Ο πληθυσμός της Σαγκάης διογκώνεται τάχιστα από 6,8 σε 27 εκατομμύρια, του Λας Βέγκας από 530.000 σε 2,7 εκατ., του Ντουμπάι από 325.000 σε 3,8 εκατ. κ.ο.κ.
Ο χρόνος τρέπεται σε ντοκουμέντα της εξαφάνισης φυσικών φαινομένων, σπάνιων τόπων, απομακρυσμένων κοινωνιών – ποιος θα μπορούσε τώρα να μιλήσει για υπερβολές; Αλλά και σε λύσεις: σωτηρία μέρους του Αμαζονίου από τους αυτόχθονες Σουρούι, με εναλλακτικές εκμεταλλεύσεις στη Ροντόνια της Βραζιλίας· καλλιέργειες στη μέση της σαουδαραβικής ερήμου. Και σε μαγεία: γεωλογικές μεταλλάξεις, ρευστές ακτογραμμές, άγνωστα μυστήρια του πλανήτη.
Η οπτική αναδρομή στο άμεσο παρελθόν κάθε σημείου της Γης προσφέρει πολύ περισσότερα από τα πιεστικά όμως γνώριμα οικολογικά μηνύματα. Είναι, όπως όλες οι αναδρομές στο παρελθόν, με τις εύγλωττες αυτόματες συγκρίσεις, πολλαπλώς χρήσιμη στην κατανόηση της ανθρώπινης πολυπλοκότητας, στην αναδίφηση του παρόντος, στην ιχνηλάτηση διεξόδων. Η μετατόπιση από το τώρα στο τότε φωτίζει γεγονότα που οι αιτίες τους έχουν θαφτεί στη στάχτη του χρόνου. Ανακαλεί όχι αναπάντεχες αναμνήσεις, αλλά μαρτυρίες, τα τεκμήρια που παρήγαγαν οι εποχές. Η επίγνωση του χθες είναι χρήσιμη στο να ανακαλύπτει κανείς πού πατάει και πού πηγαίνει. Για τον Θουκυδίδη, η γνώση του παρελθόντος, η αλήθεια των γενομένων προς χάριν των μεταγενέστερων, είναι αιώνιο κτήμα· με παραδείγματα από το τότε κατανοεί κανείς καλύτερα το σήμερα. Για τον Πολύβιο, ο τρόπος και ο σκοπός που συντελέστηκε μια πράξη αποτελεί μάθημα χρήσιμο για το μέλλον. Για τον Λουκιανό, το χρήσιμο παράγεται μόνο από την αλήθεια – εν προκειμένω, την αδιάψευστη αλήθεια των εικόνων.
Η επίγνωση του παρελθόντος μπορεί να λυτρώσει από μύθους και σύμβολα, να διαλευκάνει θολά σημεία. Κάθε κληρονομιά αντανακλάται στο παρόν και το εμψυχώνει. Παρέχει ένα μέτρο στη δυναμική της εξέλιξης. Επιτρέπει τους αναγκαίους ελιγμούς ανάμεσα στη μνήμη και στη λήθη – για να προχωρήσει κάποιος εμπρός, ίσως χρειάζεται να παραμερίσει τα παλιά τραύματα, χωρίς όμως να λησμονήσει το νόημά τους.
«Το παρελθόν μιλάει πάντα όπως ένα μαντείο: μόνο ως αρχιτέκτονες του μέλλοντος, ως γνώστες του παρόντος θα κατανοήσουμε τον χρησμό του», έγραφε ο Νίτσε εξηγώντας ότι οι δελφικοί ιερείς είχαν ακριβή γνώση του παρελθόντος. Τα παρελθόντα συμβάντα δεν προλέγουν το μέλλον, μόνο προπονούν για μελλοντικές κρίσεις, διευρύνουν το βλέμμα, εισηγούνται δυνατότητες και εναλλακτικές, φωτίζουν τον τρέχοντα χρόνο. «Εάν ποτέ συμβούν τα όμοια, οι μεταγενέστεροι θα δυνηθούν οδηγούμενοι εκ των προηγουμένων να διεξαγάγουν καλώς τα ενεστώτα», παραθέτει λεγόμενα του Θουκυδίδη ο Λουκιανός στο «Πώς δει ιστορίαν συγγράφειν». Μπορούν οι εικόνες να γράψουν ιστορία; Σίγουρα μία από τις οπτικές σελίδες της. Τα τεκμήρια είναι σωρηδόν υπέρ της.