Με την άνεση που μας δίνει η ύστερη ανάγνωση της Ιστορίας, ας αναλογισθούμε αν το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967 ήταν η αναπόφευκτη κατάληξη της ατελούς μετεμφυλιακής δημοκρατίας ή απλώς ένα ενδεχόμενό της. Ως γνωστόν, «το αναπόφευκτο σπανίως συμβαίνει» γιατί τα dramatis personae αγωνίζονται να μη συμβεί.
Μετά τον Εμφύλιο, οι ένοπλες δυνάμεις της χώρας ουσιαστικά ήταν η οπισθοφυλακή της υπεράσπισης των αρχών των νικητών, δηλαδή της ένταξης της Ελλάδας στον ελεύθερο κόσμο, της πίστης στο πολίτευμα της βασιλευομένης Δημοκρατίας και της διατήρησης του κοινωνικού καθεστώτος. Μετά τις εκλογές του 1958, που ανέδειξαν την Αριστερά δεύτερο κόμμα με 24,42%, ήχησε συναγερμός στο μπλοκ εξουσίας, με αποτέλεσμα να εισέλθουμε στην ταραγμένη δεκαετία του ’60 μέσα σε κλίμα πόλωσης, καθώς στο άρχον πολιτικό συγκρότημα είχε επέλθει ρήξη ανεπανόρθωτη. Οι εκλογές του 1961 προσελήφθησαν από την κεντρώα – φιλελεύθερη παράταξη ως μια απόπειρα μονοπώλησης, παντί τρόπω, της εξουσίας από τη Δεξιά. Είναι γνωστά τα πάθη που εξετράφησαν αυτήν την περίοδο, τα οποία συνεπικουρούμενα και από την κυπριακή κρίση –που επηρέαζε δραματικά την πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα– συνέθεταν ένα περιβάλλον αβεβαιότητας.
Δολοφονία Λαμπράκη, παραίτηση Καραμανλή έπειτα από ρήξη με τα Ανάκτορα, νίκη της Ενωσης Κέντρου στις εκλογές, Ιουλιανά 1965, όλα αυτά δημιουργούσαν προβληματισμό σε εκείνα τα κέντρα εξουσίας που εξωθεσμικά πίστευαν ότι ήταν οι φύλακες του μετεμφυλιακού κράτους. Συγχρόνως, έμπαινε στην πολιτική σκηνή δυναμικά η γενιά που δεν συμμετείχε στον εμφύλιο πόλεμο, η οποία ασφυκτιούσε κάτω από το μετεμφυλιακό κλίμα. Είναι φανερό –για τον παρατηρητή του 2021– πως η ρήξη ήταν αναπόφευκτη. Αυτή η αντίφαση μεταξύ του νέου που δεν διέθετε υλική δύναμη και του παλιού που τη διέθετε δεν μπορούσε να λυθεί μέσα στο συγκεκριμένο πλαίσιο του δημοκρατικού καθεστώτος. Τραγικοί χειρισμοί, όπως η ανατροπή από τον Π. Κανελλόπουλο της κυβέρνησης Παρασκευόπουλου και η μη ψήφιση της απλής αναλογικής από τα δύο μεγάλα κόμματα, παρά τη συμφωνία τους, συνέβαλαν καθοριστικά στις εξελίξεις. Οι ένοπλες δυνάμεις, τόσο στο επίπεδο των στρατηγών όσο και σε αυτό των συνταγματαρχών, πίστεψαν πως κινδυνεύουν οι αξίες για τις οποίες πολέμησαν στον Εμφύλιο. Το γεγονός ότι οι συνταγματάρχες πρόλαβαν στρατηγούς και Ανάκτορα καθόρισε το εύρος και την ποιότητα της επερχόμενης εκτροπής.