Μπορεί να αντιστραφεί η μεγάλη φυγή μορφωμένων και παραγωγικών νέων που βιώσαμε από το 2010; Ναι, αν η σημερινή πολιτική για τις επενδύσεις, την εξειδικευμένη εργασία και τον επαναπατρισμό έχει διάρκεια.
Μέσα στην πανδημία πολλοί επέστρεψαν και εργάζονται με τηλεργασία και ένα μεγάλο ποσοστό αυτών σκέφτεται να παραμείνει. Μερικοί μηχανικοί και επιστήμονες ήρθαν όχι για τηλεργασία, αλλά για να πιάσουν δουλειά σε κέντρα έρευνας και ανάπτυξης πολυεθνικών εταιρειών στην Ελλάδα ή σε εγχώριες νεοφυείς επιχειρήσεις. Η κυβέρνηση έχει λάβει ουσιαστικά μέτρα για να δημιουργηθούν περισσότερες θέσεις εργασίας για εξειδικευμένα στελέχη. Ολα αυτά δημιουργούν κλίμα που ευνοεί την επιστροφή και άλλων ή την παραμονή εδώ κάποιων που πριν από μερικά χρόνια θα έφευγαν. Για τους περισσότερους όμως δεν είναι αρκετό να βρουν μια δουλειά με καλές αποδοχές. Εκφράζουν ανησυχία για τη σταθερότητα της κυβερνητικής πολιτικής. Αν έρθει μια κυβέρνηση της Αριστεράς, πώς ξέρουμε ότι δεν θα ξαναφέρει την υπέρογκη φορολογία στα μεσαία εισοδήματα; Οτι δεν θα διώξει τις εξωστρεφείς επιχειρήσεις; Ή ότι δεν θα καταργήσει την αυτονομία των ιδιωτικών και των Πρότυπων σχολείων όπου θα είναι τα παιδιά τους;
Εγραφα σε προηγούμενο άρθρο ότι σχετικά με τις καινοτόμες μικρές επιχειρήσεις υπάρχει συναίνεση των κομμάτων εξουσίας στα λόγια και στην πράξη, πράγμα σπάνιο στη χώρα μας. Δυστυχώς η συναίνεση δεν εκτείνεται στα άλλα μεγάλα θέματα που ενδιαφέρουν τους πολίτες του brain drain.
Το πρόβλημα πηγάζει από την αντιφατική σχέση της Αριστεράς με τη μεσαία τάξη. Μια πτυχή της κοσμοθεωρίας της ορίζει ως κοινωνικό αντίπαλο μόνο το «1%», δηλαδή τους πλούσιους κεφαλαιούχους και τα ανώτατα στελέχη των μεγάλων εταιρειών. Σύμφωνα με αυτή τη θέση, ο μηχανικός με καθαρό μισθό 4.000 ευρώ δεν είναι ταξικός εχθρός του εργάτη και μπορούν να συμβιώνουν σε ένα δίκαιο παραγωγικό μοντέλο.
Μια άλλη πτυχή όμως θεωρεί ότι ιδιωτικές επιχειρήσεις πάνω από κάποιο μέγεθος είναι μηχανισμοί εκμετάλλευσης που πρέπει να περιοριστούν με αυστηρό ρυθμιστικό πλαίσιο και βαριά φορολογία.
Η ελληνική Αριστερά δεν ορίζει αυτό το μέγεθος στις δεκάδες χιλιάδες απασχολουμένους, αλλά στις λίγες εκατοντάδες. Αυτό προκύπτει από την πολύ αρνητική κριτική της για την Εκθεση Πισσαρίδη, που προτείνει μέτρα για να δημιουργηθούν περισσότερες μεσαίες (με διεθνή κριτήρια) επιχειρήσεις. Πού θα εργάζονται όμως οι μηχανικοί με τους καλούς μισθούς, αν όχι σε επιχειρήσεις με τουλάχιστον εκατό εργαζομένους; Μια κυβέρνηση που στέκεται εχθρικά απέναντι σε αυτές, ουσιαστικά καταδικάζει σε ανεργία το τμήμα της μεσαίας τάξης που απασχολούν.
Κάτι άλλο που εμποδίζει την απόφαση για επιστροφή των ξενιτεμένων είναι το μέγεθος και η ποιότητα της αγοράς εργασίας. Ακόμα και αν βρουν σήμερα μια καλή δουλειά στην Ελλάδα, θα έχουν προοπτική εξέλιξης ή θα είναι κρατημένες οι διευθυντικές θέσεις για την οικογένεια του εργοδότη; Αν θέλουν να αλλάξουν εργοδότη ή αν κλείσει η επιχείρηση, θα υπάρχουν άλλες δουλειές για αυτούς;
Οσο οι επιχειρήσεις στην Ελλάδα είναι μόνο οικογενειακές ή νεοφυείς, η ανησυχία αυτή έχει βάση. Η αξιοκρατία και η σχετική εργασιακή ασφάλεια υπάρχουν μόνο στις οικονομίες που έχουν και μεγάλους εργοδότες, ανταγωνιστικούς στη διεθνή αγορά. Γι’ αυτό οι κυβερνήσεις που ενδιαφέρονται για την παραγωγική μεσαία τάξη εντάσσουν τις πολυεθνικές εταιρείες στον σχεδιασμό τους. Κορυφαίο παράδειγμα, η ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία.
Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει κάνει αυτοκριτική που «ζόρισε» τη μεσαία τάξη όταν ήταν κυβέρνηση. Συνεχίζει όμως να έχει μια ισχυρή αντικαπιταλιστική τάση, και αυτή δεν μπορεί να αποδεχθεί και να στηρίξει μια μεσαία τάξη στελεχών. Μπορεί να συμμαχήσει μόνο με αυτοαπασχολούμενους και εμπόρους. Ετσι όμως ούτε το brain drain θα αντιστραφεί ούτε το παραγωγικό μοντέλο θα αλλάξει.
* Ο κ. Αρίστος Δοξιάδης είναι εταίρος στο κεφάλαιο επενδύσεων τεχνολογίας Big Pi.