Στα μικρά γήπεδα μυρίζεις το χορτάρι. Η μυρωδιά του υπερισχύει των άλλων οσμών του συνωστισμού –τσιγάρα και ανθρωπίλα– στην κερκίδα.
Στα γήπεδα των μικρών ομάδων οι θαμώνες αποκτούν ενστικτωδώς την πλέξη της κοινότητας. Τους δένει το ίδιο πάθος. Συζητούν, ενίοτε χωρίς να κοιτάζονται, αφού έχουν το βλέμμα καρφωμένο στη δράση· βρίζουν, ενίοτε χωρίς να έχουν θυμώσει· και αγκαλιάζονται στα γκολ, ενίοτε χωρίς να γνωρίζουν αυτόν που αγκαλιάζουν.
Δεν είναι τυχαίο ότι η ιδέα να αποσχιστούν οι πιο μεγάλες από τις μεγάλες ομάδες και να οργανωθούν σε μια κλειστή ελίτ ποδοσφαιρικού υπερθεάματος καταστάλαξε στην πανδημία. Δεν είναι τυχαίο ότι ένα εγχείρημα που θα ξερίζωνε το ποδόσφαιρο από τις κοινότητες, που το κατέστησαν λαϊκή θρησκεία, καταστρώθηκε τη χρονιά που η μπάλα παιζόταν σε έρημα γήπεδα, χωρίς οπαδούς.
Η αναγκαστική διάρρηξη της φυσικής σχέσης του πιστού με το αντικείμενο του πάθους του λειτούργησε σαν έναυσμα για ένα masterplan οριστικής διατομής του λώρου. Σύμφωνα με το masterplan, ο δεσμός με τη φανέλα θα ήταν πλέον περιττός. Ενας θίασος από απρόσιτους σταρ θα έδινε παραστάσεις για ένα παγκόσμιο κοινό συνδρομητών, που θα παρακολουθούσε, παθητικά, εξ αποστάσεως. Αποκομμένο από τους μύθους που το νοηματοδοτούν, το ποδόσφαιρο θα απέμενε soccerflix.
Αυτό το μοντέλο εικονικής εξαΰλωσης του προϊόντος είναι ο κυρίαρχος τρόπος της ψηφιακής οικονομίας. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς ότι η μεγαλύτερη επιχείρηση παροχής στέγης (AirBnb) δεν έχει ακίνητα. Η μεγαλύτερη επιχείρηση μεταφορών (Uber) δεν έχει οχήματα. Η μεγαλύτερη επιχείρηση λιανικής (Amazon) δεν έχει παρά ελάχιστα φυσικά καταστήματα. Κατά τον ίδιο τρόπο, το soccerflix των λίγων θα ήταν ένα ποδόσφαιρο χωρίς οπαδούς. Ενα ποδόσφαιρο χωρίς ποδοσφαιρικό βίωμα.
Το δεύτερο μοντέλο της νέας οικονομίας που επιχείρησε να μιμηθεί η Super League είναι ο μονοπωλιακός αυτοματισμός – ο δαρβινισμός ενός καπιταλισμού που τείνει να εξαφανίσει τον ανταγωνισμό. Οπως οι γίγαντες της τεχνολογίας καταβροχθίζουν τις startups προτού προλάβουν να γίνουν απειλητικές, έτσι και οι γίγαντες της μπάλας συνέπραξαν για να περιχαρακώσουν τις επιχειρήσεις τους σε ένα στεγανό ολιγοπώλιο με εγγυημένες προσόδους, ανεξάρτητες από τις επιδόσεις.
Ακόμη κι όσοι είναι αδιάφοροι για το ποδόσφαιρο δεν μπορούν να μη δουν τη σημασία που είχε η αναχαίτιση του εγχειρήματος της Super League. Οι σωβινιστές της φανέλας ξεσηκώθηκαν κατά του δήθεν παγκοσμιοποιημένου κεφαλαίου που δοκίμασε να καταργήσει την πρώτη αρχή της παγκοσμιοποίησης: την ανοικτότητα. Το κλαμπ που ετοίμαζαν θα ήταν μεν διεθνές, αλλά κλειστό.
Οι «φανατικοί», που έχουν ταυτίσει τη ζωή τους με το χρώμα μιας κοινότητας, ξεσηκώθηκαν υπέρ της ποικιλίας. Υπέρ της ελευθερίας του ασθενούς αντιπάλου. Υπέρ του ανταγωνισμού.
Οι «μάζες» αποδείχθηκαν έτσι πιο φιλελεύθερες από την ελίτ. Σε αυτή τη βραχεία ποδοσφαιρική παραβολή, οι «μάζες» έσωσαν τον καπιταλισμό.
Αδι-έξοδος
Ελεύθεροι πολιορκημένοι. Ανεμβολίαστοι εγκλωβισμένοι.
Γυψοσανίδες
Ο τρόπος που μνημονεύθηκε η επέτειος της 21ης Απριλίου –με πρωτοσέλιδα που θύμιζαν αφίσες και κομματικά ανακοινωθέντα που έμοιαζαν με προκηρύξεις της εποχής– ήταν ευκαιρία για μια συνειδητοποίηση: Αν και μαύρη, η επέτειος του πραξικοπήματος είναι διαρκής. Η χούντα μνημονεύεται, χωρίς υπερβολή, καθημερινά. «Ούτε η χούντα δεν τα έκανε αυτά». «Αυτό είναι πραξικόπημα». «Η χούντα δεν τελείωσε». Αυτή η ατελεύτητη ερπυστριολογία παρουσιάζεται από τους εκφραστές της σαν δημοκρατική εγρήγορση. Τα θυμόμαστε, λένε, για να μη χρειαστεί να τα ξαναζήσουμε. Τα θυμίζουμε, για να προστατεύσουμε τη δημοκρατία.
Σχεδόν μισόν αιώνα μετά την εμπέδωσή της, η δημοκρατία παρουσιάζεται αενάως χωλή. Παρουσιάζεται τόσο ανάπηρη, ώστε να χρειάζεται προστάτες-αυτόκλητες φρουρές που σκιαμαχούν, και ενίοτε οδομαχούν, με φαντάσματα εκτροπής. Γι’ αυτό και η ρουτίνα υπόμνησης της χούντας δεν εκφράζεται σαν θετική δημοκρατική πεποίθηση. Εκφράζεται πάντα σαν ελεεινολογία για μια δημοκρατία που μπαίνει και ξαναμπαίνει σε «γύψο». Με την επίκληση της χούντας αναπνέουν όσοι, 47 χρόνια τώρα, δεν πίστεψαν ποτέ στην ισχύ της δημοκρατίας.