H Φερν δεν λυπάται. Δεν ντρέπεται που μένει σε ένα βαν, ακόμη κι όταν οι άλλοι –παλιοί φίλοι και συγγενείς– φαίνεται καμιά φορά να ντρέπονται για εκείνη. Η ηρωίδα που ενσαρκώνει η Φράνσις Μακ Ντόρμαντ στο «Nomadland» –την ταινία που βραβεύτηκε ως καλύτερη της χρονιάς στα Οσκαρ– υπερασπίζεται την επιλογή της να ζει στο αυτοκίνητό της. «No, I’m not homeless. I’m just houseless», λέει. Ασπιτη. Οχι άστεγη.
Το λίγο εισόδημα της Φερν προέρχεται από δουλειές σκληρές και κακοπληρωμένες – σε μια αποθήκη της Amazon, σε μια κατασκήνωση, στη συγκομιδή παντζαριών. Ομως, η αέναη περιπλάνηση μοιάζει να έχει για εκείνη μεγαλύτερη αξία από τον αποκατεστημένο και εγκατεστημένο βίο της μισθωτής εργασίας. Αεργη. Οχι άμοιρη.
Το φιλμ εξιδανικεύει τους ήρωές του. Δεν τους δείχνει περιθωριακούς. Τους δείχνει άγιους και σαλούς, εραστές της φύσης και της ποίησης (η Φερν καθαρίζει τουαλέτες και μετά απαγγέλλει Σαίξπηρ) που μπορεί να τους ξέβρασε η κρίση του 2008, αλλά εκείνοι βρήκαν τη γαλήνη στις ερήμους. Και κατοικούν σε μιαν ανέστια κοινότητα με τους άλλους νομάδες – άγνωστοι, αλλά σύντροφοι στις δοκιμασίες της περιπλάνησης.
Πίσω από αυτή την καλοσερβιρισμένη ρομαντική κοινοτοπία, η ταινία υποβάλλει ένα παλιό, αλλά όχι ξεθυμασμένο ερώτημα: Μήπως αυτή η ζωή, της άκακης αλητείας, δεν είναι μόνο η μοιραία παρακμή των αποβλήτων; Μήπως είναι και μια αξιοπρεπής άρνηση της καθηλωμένης ζωής; Μήπως είναι η υγιής απόρριψη των όρων επιβίωσης –βλέπε και εργασίας– που προτείνονται στον τελευταίο κρίκο της τροφικής αλυσίδας;
Οι δουλειές που η Φερν νιώθει, παρά την πενία της, την άνεση να περιφρονεί είναι shit jobs. Ομως το δίλημμα –άπορη ανία ή αμειβόμενη καθήλωση– δεν αφορά μόνο τους πληβείους. Αφορά και τα μεσαία στρώματα της αγοράς εργασίας, όπου πολλές από τις θέσεις εργασίας είναι αυτό που ο ανθρωπολόγος David Graeber είχε ονομάσει bullshit jobs: δουλειές που είναι τόσο άσκοπες και περιττές, ώστε ακόμη και ο ίδιος ο εργαζόμενος κρυφοπιστεύει ότι δεν θα έπρεπε καν να υπάρχουν. Αυτές οι θέσεις εργασίας μπορεί να εξασφαλίζουν ικανοποιητικές αμοιβές. Το αντάλλαγμα όμως είναι ένας αφόρητα ανόητος εργασιακός βίος, ενίοτε καμουφλαρισμένος με φαντεζί γραφειοκρατικούς τίτλους.
Η πανδημία έδειξε οξύτερα την ανοησία στην εργασία. Την απέκοψε από την κοινωνική ρουτίνα του γραφείου, εξοβελίζοντάς τη στα παράθυρα της τηλεσύσκεψης – εκεί όπου η ματαιότητα του αντικειμένου απομένει γυμνή.
Δηλαδή; Τι πρέπει να κάνουμε μετά την πανδημία; Να πάρουμε τα βουνά; Να κυνηγάμε, όπως η Φερν, τα ηλιοβασιλέματα στην αχανή Αμερική;
Ο Graeber, λίγο πριν πεθάνει –τον Σεπτέμβριο του 2020– είχε μια ουτοπική επιφοίτηση. Ονειρεύτηκε ότι τα γυάλινα κτίρια που στέγαζαν τις bullshit jobs και ερήμωσαν στην καραντίνα, θα μείνουν και μετά έρημα. Θα αδειάσουν, μέχρι να γίνουν όπως τα παλιά εργοστάσια στις αποβιομηχανοποιημένες μητροπόλεις: μουσεία, μπαρ, γκαλερί, σύγχρονες κατοικίες. Χώροι δημιουργίας και όχι νευρικής ανίας.
Νερωνικό μειδίαμα
Τόση συσσωρευμένη λαχτάρα για μια συμφορά κάποτε θα ξεστοκαριζόταν.
Στοκατζήδες
Οι αναγωγές που προκάλεσε η ξεμπράτσωτη επανεμφάνιση του Πάνου Καμμένου φαίνονταν άδικες. Τι φταίει ο Τσίπρας για τον παλιό του εταίρο; Τι βάθος είχε η παρελθοντολογία που πάσχιζε να επανασυνδέσει τον ΣΥΡΙΖΑ με τον πλασιέ του βαλκανικού «εμβολιαστικού τουρισμού»; Ανάλογου γούστου αναδρομές προκάλεσε, λίγα εικοσιτετράωρα αργότερα, μια δεύτερη πολιτική απόψυξη: εκείνη του απόμαχου καπετάνιου της ΓΕΝΟΠ – ΔΕΗ, Νίκου Φωτόπουλου. Η πανηγυρική επιστράτευση του Φωτόπουλου στην αντιπολιτευτική φάλαγγα του ΣΥΡΙΖΑ για τα εργασιακά συνιστούσε μια οικειοθελή ταύτιση με ένα κομμάτι του παρελθόντος. Δεν χρειάζεται, όμως, κανείς να πολυτεντώνει τους συνειρμούς του. Αν θέλει να χρονολογήσει τον ΣΥΡΙΖΑ, μπορεί να ακούσει λίγο από τις πολεμικές διακηρύξεις του προέδρου του κόμματος στην ίδια εκδήλωση. Αν θέλει να σταθμίσει την πραγματική ηλικία της αξιωματικής αντιπολίτευσης, μπορεί, αντί να μετράει βετεράνους πασόκους στην κοινοβουλευτική ομάδα, να ακούσει τι λένε τα πούρα στελέχη, όπως ο Τζανακόπουλος. Μπορεί έτσι να εντοπίσει στην πολιτική αγορά το στοκατζίδικο της προχρεοκοπικής φάσης της Γ΄ Ελληνικής Δημοκρατίας.