Η αρχική ιδέα των προέδρων της Κόστα Ρίκα Κάρλος Αλβαράντο και Χιλής Σεμπαστιάν Πινέρα «έδεσε» όταν στις 23 Μαρτίου 2020 ο γενικός διευθυντής του ΠΟΥ δρ Τ. Γκεμπρεγεσούς ανέλαβε τη διεθνή πρωτοβουλία να μεταφέρει το αίτημα «για άρση της πατέντας των εμβολίων αλλά και των φαρμάκων και μελετών για την αντιμετώπιση της πανδημίας της COVID-19».
Στη διεθνή αυτή πλέον πρόταση αντέδρασαν χιλιάδες επιστήμονες από όλο τον κόσμο αλλά και κυβερνήσεις κρατών, άλλοτε με πλήρη συμφωνία, άλλοτε με πλήρη διαφωνία, άλλοτε με εναλλακτικές προτάσεις.
Μία τέτοια εναλλακτική πρόταση ήταν και της ελληνικής κυβέρνησης μέσω συνέντευξης του πρωθυπουργού στην εφημερίδα Frankfurter Allgemeine Zeitung αλλά και του αντιπροσώπου της ελληνικής κυβέρνησης στις διεθνείς συζητήσεις για την αντιμετώπιση του κορωνοϊού, κ. Μόσιαλου. Οπως αναφέρει το πρακτορείο Reuters στις 6 Απριλίου 2020 «η Ελλάδα προτείνει, η Ευρωπαϊκή Ενωση να αγοράσει τα δικαιώματα πατέντας για τα εμβόλια και για τα τεστ κορωνοϊού», συνεχίζοντας ότι «η αγορά της πατέντας θα έδινε στις φαρμακευτικές εταιρείες κίνητρα για περισσότερη έρευνα και ανάπτυξη». Ο κ. Μόσιαλος στην «Καθημερινή» της 13ης Απριλίου 2020 ξεκαθαρίζει: «H Χιλή και η Κόστα Ρίκα υπέβαλαν ακόμη πιο ριζοσπαστικές προτάσεις για δωρεάν διάθεση του εμβολίου χωρίς δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας. Νομίζω ότι η πρότασή μας είναι η πιο ρεαλιστική διότι δεν αποθαρρύνει τις εταιρείες από το να συνεχίσουν τις έρευνες και τους εξασφαλίζει οικονομική ανταμοιβή για το έργο τους».
Παρόμοιες «ρεαλιστικές» προτάσεις προχώρησαν και υλοποιήθηκαν και από την Ευρωπαϊκή Ενωση, όπως η δημιουργία της COVAX που αποτελεί μηχανισμό συνεργασίας πολλών διεθνών οργανισμών με τον ΠΟΥ. Η COVAX έχει πάντοτε τον ευγενή στόχο «όλοι οι άνθρωποι στον κόσμο να έχουν πρόσβαση στα εμβόλια για την COVID-19», αλλά λειτουργεί πάντα υπό την επίβλεψη της φαρμακοβιομηχανίας των εμβολίων που θα συνεχίζει να πληρώνεται είτε από τις πλούσιες οικονομικά χώρες είτε μέσω της Gavi COVAX AΜC που θα αναλάβει να πληρώνει τα εμβόλια για τις οικονομικά ασθενέστερες χώρες. Πράγματι, η Ευρωπαϊκή Ενωση στήριξε τον μηχανισμό της COVAX με 2,5 δισεκατομμύρια ευρώ. Ομως η αλήθεια μέχρι χθες ήταν «ότι ο μηχανισμός έχει διανείμει έως σήμερα μόλις 49 εκατομμύρια δόσεις εμβολίων σε 120 χώρες».
Και ξαφνικά χωρίς να το περιμένει κανένας, ούτε οι διεθνείς οργανισμοί, ούτε οι ακτιβιστές επιστήμονες που συνέχιζαν να πιέζουν τον Μπάιντεν ακόμη και με προσωπικές επιστολές, ούτε φυσικά οι φαρμακευτικές εταιρείες, μαθαίνουν την περασμένη Τετάρτη για τη σύντομη ανακοίνωση της Αμερικανίδας εκπροσώπου για το Εμπόριο, Κ.Τάι: «Η διοίκηση πιστεύει πολύ στην προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων, αλλά υπηρετώντας την προσπάθεια να τελειώσει αυτή η πανδημία, στηρίζει την άρση των προστατευτικών μηχανισμών για τα εμβόλια της COVID-19». Ο πρόεδρος Μπάιντεν είχε ήδη αποδεχθεί τη σχετική πρόταση του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (WTO) για την άρση της προστασίας των εμβολίων. Μία σημαντική γυναίκα οικονομολόγος που είχε εργασθεί για 25 χρόνια στην Παγκόσμια Τράπεζα και είχε διατελέσει δύο φορές υπουργός Οικονομικών και Εξωτερικών της Νιγηρίας είχε ήδη «βγάλει το σπαθί της από τη θήκη». Η νέα γενική διευθύντρια του WTO, Ngozi Okonjo-Iweala, ανταποκρίθηκε θετικά στις ελπίδες όλων όσοι αγωνίζονται για να απελευθερωθεί η τεχνολογία εναντίον της COVID-19 αλλά κυρίως των εκατομμυρίων συνανθρώπων μας στην Αφρική και την Ασία που δεν έχουν ακόμη εμβολιασθεί αλλά και «δεν επρόκειτο να εμβολιασθούν μέχρι το 2024 αν δεν γίνει η άρση της πατέντας των εμβολίων».
Σήμερα, έπειτα από τη βιαστική αντίδραση της αμερικανικής φαρμακοβιομηχανίας που μιλάει για «βήμα που δεν έχει προηγούμενο», το οποίο «βάζει σε κίνδυνο την ασφάλεια της παγκόσμιας απάντησης στην πανδημία», που «προκαλεί σύγχυση μεταξύ των δημοσίων και ιδιωτών συνεργατών» και «αποδυναμώνει επιπλέον τις ήδη τεταμένες αλυσίδες παραγωγής εμβολίων», βλέπουμε στην Ευρωπαϊκή Ενωση την κάθετη αντίδραση της Γερμανίας της καγκελαρίου Μέρκελ, την αμφίσημη αντίδραση της προέδρου της Κομισιόν κ. Φον ντερ Λάιεν, αλλά και τις θετικές αντιδράσεις του Γάλλου προέδρου Μακρόν.
Είναι αλήθεια ότι οι περισσότεροι άνθρωποι στον κόσμο αισθάνονται μια ιδιαίτερη χαρά όχι μόνο γιατί «είναι μία μνημειώδης στιγμή για τη μάχη ενάντια στην COVID-19» όπως ανακοίνωσε ο δρ Τ. Γκεμπρεγεσούς, αλλά γιατί ένας πολιτικός τόλμησε, τόσο ανοιχτά, «να τα βάλει» με τους πολύ λίγους οικονομικά ισχυρούς, προστατεύοντας την υγεία των πάρα πολλών οικονομικά αδυνάτων σε όλο τον κόσμο. Κυρίως όμως γιατί επικράτησε η λογική ότι τα 12 με 14 δισεκατομμύρια εμβόλια που απαιτούνται για τον εμβολιασμό όλων των ανθρώπων, δεν είναι δυνατόν να παραχθούν μόνο από τις λίγες σήμερα αμερικανικές κυρίως φαρμακοβιομηχανίες.
Το μεγάλο ερώτημα είναι ποιος από τους δύο θα επικρατήσει: o Μπάιντεν ή η φαρμακοβιομηχανία; Ο καθένας μας ας δώσει, από μέσα του, τη δική του απάντηση.
Για την ώρα, να χαρούμε ότι η συζήτηση για την άρση πατέντας των εμβολίων συνεχίζεται.
* Ο κ. Δημήτρης Λινός είναι καθηγητής Χειρουργικής στο ΕΚΠΑ, lecturer στο Harvard Medical School.