Το πιθανότερο είναι πως σε κάποιους μήνες από τώρα θα μιλάμε για την πανδημία σε χρόνο αόριστο και θα ακολουθήσει ισχυρή ανάκαμψη. Πιθανότατα, όμως, το μέλλον επιφυλάσσει νέες προκλήσεις που θα απαιτούν επίσης αποτελεσματική αντιμετώπιση και κρίσιμες αποφάσεις. Με αυτή την έννοια, και μόνο η συνειδητοποίηση πως η οικονομία και η κοινωνία είναι πιο ευάλωτες από ό,τι νομίζαμε σημαίνει πως η πανδημία θα έχει μακροπρόθεσμο αποτύπωμα, σε ιδιωτικό και κοινωνικό επίπεδο, πέρα από την ίδια της τη διάρκεια. Η ευημερία, η υγεία, ακόμη και η ζωή του καθενός δεν μπορεί να θεωρείται το ίδιο δεδομένη με πριν.
Από τη δεκαετία του ’80, και αφού απορροφήθηκαν οι κραδασμοί από τις πετρελαϊκές κρίσεις, καταγράφηκε συστηματική άνοδος της ευημερίας παγκοσμίως, σίγουρα στον ανεπτυγμένο κόσμο. Με μεγέθυνση εισοδημάτων, στη βάση της παραγωγικότητας, λόγω της τεχνολογίας και της αποτελεσματικότερης λειτουργίας των αγορών αλλά και της πρόσβασης σε διευρυνόμενο δανεισμό. Επίσης, με αύξηση του προσδόκιμου ζωής και του επιπέδου εκπαίδευσης, επιταχυνόμενη πρόσβαση σε πληροφόρηση και υπηρεσίες υγείας και μείωση των διεθνών εντάσεων. Η προσδοκία ευθύγραμμης και αυτόματης προόδου εμπεδώθηκε για μεγάλα τμήματα του πληθυσμού και καθετί άλλο άρχισε να φαντάζει ξένο και συλλογικά δύσκολα διαχειρίσιμο.
Αυτό μπορεί τώρα να αλλάζει.
Ισχυρή ανάπτυξη αναμένεται στις περισσότερες χώρες και στα επόμενα χρόνια, κυρίως λόγω προόδου σε τομείς όπως οι ψηφιακές τεχνολογίες, η ενέργεια, η βιοτεχνολογία. Αυτή θα συνοδεύεται από εξαιρετικές νέες ευκαιρίες. Ομως, δεν θα είναι ευθύγραμμη και οι ενδιάμεσες κρίσεις μπορεί να είναι ισχυρές. Eκθετικές τεχνολογίες που αντικαθιστούν τρόπους παραγωγής, αυξάνοντας ταυτόχρονα τη δυνατότητα πολλαπλασιασμού θετικών αλλά και αρνητικών μεταβολών πέρα από σύνορα, δημιουργούν μια βάση. Η συσσώρευση υψηλότερου χρέους, ιδιωτικού και δημόσιου, αυξάνει τους κινδύνους. Σε πολλές διαταραχές, βέβαια, δεν θα είναι όλα τα τμήματα των κοινωνιών και μέρη του πλανήτη στην ίδια πλευρά συμφερόντων.
Το πώς πρέπει να γίνει η διαχείριση της πανδημίας ήταν ένα δύσκολο ερώτημα για τον κάθε πολίτη. Η ανθρώπινη συμπεριφορά σε μεγάλο βαθμό βασίζεται σε εμπειρίες και σε ό,τι αυτές έχουν αφήσει πίσω, σε προσωπικό και κοινωνικό επίπεδο. Οταν όμως δεν υπάρχουν ανάλογες εμπειρίες, απαιτείται διαμόρφωση γνώμης και σύνθεση που στηρίζεται σε εξειδικευμένη γνώση μπροστά σε βασικά διλήμματα, όπως πώς μπορεί να περιορίζονται ελευθερίες ενόψει κινδύνων στη ζωή. Με διαφορετικό χαρακτήρα βέβαια, αλλά επίσης δύσκολα ερωτήματα ήταν, πρόσφατα, για τους Βρετανούς αν θα αποχωρούσαν από την Ευρωπαϊκή Ενωση και τους Ελληνες αν και με ποιους όρους θα παραμέναμε στην Ευρωζώνη. Εκτός από νέες κρίσεις υγειονομικές ή χρέους, τα επόμενα χρόνια αναμένονται προκλήσεις που θα αφορούν την ασφάλεια των πληροφοριών, την προστασία των συναλλαγών, την κλιματική αλλαγή και τα όρια των προσωπικών δεδομένων.
Ποιο πλαίσιο μπορεί να είναι αποτελεσματικότερο για δύσκολες αποφάσεις με αποτελέσματα αβέβαια αλλά που μπορούν να επηρεάσουν κρίσιμα την ευημερία; Η συγκέντρωση εκτελεστικής δύναμης επιτρέπει γρήγορες αποφάσεις. Μπορεί, όμως, να αντιφάσκει με την ανάγκη να εξυπηρετείται μεγάλο τμήμα της κοινωνίας αν δεν υπάρχει ευρύτερη καλή θεσμική λειτουργία. Ενώ η αποτελεσματική διακυβέρνηση είναι, βέβαια, απαραίτητη, η πλοήγηση σε αχαρτογράφητα ύδατα θα είναι συστηματικά ευκολότερη αν στηρίζεται σε τρεις βάσεις. Την ενίσχυση της γενικής παιδείας, καθώς κάθε πολίτης θα βρίσκεται μπροστά σε καταστάσεις τις οποίες θα πρέπει να κατανοήσει. Την υποστήριξη των διαδικασιών προαγωγής και διάχυσης της επιστημονικής γνώσης και πρόσβασης σε εξειδικευμένη ανάλυση, από ανεξάρτητους και αξιόπιστους φορείς κύρους. Την κριτική δημοσιογραφία που θα πληροφορεί και θα εμβαθύνει, κατά το δυνατόν αδέσμευτα και υπεύθυνα. Και στα τρία πεδία στη χώρα μας υπάρχει σημαντικό έλλειμμα. Η σχετική πρόοδος είναι συνθήκη για να μετατραπούν ενδεχόμενες νέες κρίσεις, από απειλές, σε ευκαιρίες.
* Ο κ. Νίκoς Βέττας είναι γενικός διευθυντής του ΙΟΒΕ, καθηγητής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών.