Να οφείλεται στις πεζοπορίες που η καραντίνα αναβάθμισε σε (μόνη) έξοδο; Να οφείλεται στην υπαρξιακή κρίση που προκάλεσε η πανδημία, τοποθετώντας τον θάνατο και την ασθένεια, τη μη αναστρέψιμη φθορά, σε πρώτο πλάνο; Να οφείλεται στην ηλικία της ωριμότητας, πρώιμης ή προχωρημένης; Μπορεί να είναι συνδυασμός απαντήσεων, λίγο απ’ όλα δηλαδή. Ή μπορεί να έχει συμβάλει κάποια άλλη αιτία και ο κορωνοϊός να επέσπευσε απλώς διαδικασίες που είχαν αρχίσει νωρίτερα. Oπως και να ’χει, ακούω και παρακολουθώ όλο και πιο συχνά «βουτιές» στο παρελθόν. Ανακεφαλαιώσεις ζωής και διαδρομών. «Περπατάω κάθε απόγευμα και “πακετάρω” τη ζωή μου», μου είπε πρόσφατα παλιός γνώριμος, με τον οποίο σπάνια επικοινωνούμε και αυστηρά για επαγγελματικούς λόγους. Είναι όμως αυτή η αόρατη συμπόρευση στον χρόνο που φτιάχνει με τους ανθρώπους οικειότητες, συμπάθειες ή αντιπάθειες, έστω και αν η προσωπική επαφή είναι περιορισμένη. Ηταν από τις πρώτες φράσεις του: «Κάθε απόγευμα πεζοπορώ μόνος ή με παρέα και οργανώνω τη ζωή μου σε θεματικά κεφάλαια!».
Εκδόσεις με αυτοβιογραφικό περιεχόμενο, όλο και περισσότερες αναρτήσεις στα σόσιαλ μίντια με φωτογραφίες από το παρελθόν, ταξινομήσεις φωτογραφιών, αρχείων, ανασκαλέματα που δηλώνονται, με πρόθεση να καταστούν ορατά, σε κείμενο ή προφορική αφήγηση. Καθένας αναζητεί έναν, τουλάχιστον, «μάρτυρα της ζωής του», της καθημερινότητάς του.
Είναι μια φράση της Σούζαν Σαράντον που έχω συγκρατήσει από μια (πολύ) ανάλαφρη κομεντί με τίτλο «Χορεύετε;» (2004), όπου συμπρωταγωνιστεί με τον Ρίτσαρντ Γκιρ και την Τζένιφερ Λόπεζ. Εξηγεί με τον τρόπο της γιατί οι άνθρωποι παντρεύονται: «Χρειαζόμαστε ένα μάρτυρα στη ζωή μας. Υπάρχουν δισεκατομμύρια άνθρωποι στον πλανήτη… Τι πραγματικά σημαίνει η ζωή του καθενός;». Και «αναλύει» γιατί στη συμβίωση ο/η άλλος/η, είναι, κατά κάποιον τρόπο, μια ασφαλιστική δικλίδα ότι η ζωή σου δεν θα περάσει απαρατήρητη, δεν θα είναι «αόρατη», γιατί κάποιος θα είναι μαζί σου για να την παρακολουθήσει, να την αφηγηθεί.
Εχουμε επισημάνει πολλές φορές πως μόνο σύμπτωση δεν είναι το γεγονός ότι, όπου κι αν στραφούμε τον τελευταίο καιρό, βλέπουμε και ακούμε μόνον ιστορίες.
Η απομόνωση εξαιτίας της πανδημίας μπορεί και να βοήθησε στην «επαναξιολόγηση» πραγμάτων. Ενας, άλλος, χρόνος εγκαταστάθηκε εντός μας, η στενή επαφή με την αναπότρεπτη θνητότητα απαίτησε μετατοπίσεις και αλλαγές.
Είναι, άραγε, προσωρινές ή κάτι θα απομείνει; Το ίχνος της πανδημίας, η οποία φυσικά δεν εξαλείφεται αλλά γίνεται περισσότερο «διαχειρίσιμη» με τους εμβολιασμούς, θα παραμείνει ανεξίτηλο ή η αναπροσαρμογή θα είναι ταχεία και θα επικαλύψει τον φόβο και τις απώλειες; Τις μικρότερες φυσικά, γιατί το κενό των μεγάλων, όπως οι χιλιάδες ανθρώπινες ζωές που χάθηκαν, δεν «επικαλύπτεται». Ενδεχομένως, το «άνοιγμα» του πολιτισμού να λειτουργήσει θεραπευτικά. Η επιστροφή στα μουσεία, στους κινηματογράφους, στα ζωντανά και όχι ψηφιακά θεάματα να προσφέρει τη «συνομιλία» που μας έχει λείψει.
Οσο μουδιασμένο ή αμήχανο και αν είναι το κοινό, όσο και αν για υπαίθριες δραστηριότητες με μεγάλο πλήθος, όπου είναι δύσκολο να διατηρηθεί η απόσταση, όπως σε συναυλία, οι επιδημιολόγοι συμφωνούν ότι «οι μάσκες είναι ακόμη απαραίτητες, ανεξάρτητα από την κατάσταση εμβολιασμού», το άνοιγμα δεν αναιρείται. Οσες μεταλλάξεις και αν έχουμε υποστεί ως θεατές, που επί μήνες παρακολουθούμε ταινίες ή δρώμενα online, η επιθυμία της «συνάντησης» με το θέαμα δεν έχει νεκρωθεί. Δεν θα ξαναβρούμε το νήμα που αφήσαμε – όπως το αφήσαμε. «Οι προ κορωνοϊού πολιτιστικές ρουτίνες δεν θα επιστρέψουν ανέπαφες. Θα είναι υπονομευμένες από την απομόνωση και την κόπωση», γράφαμε την περασμένη Κυριακή (9/5, σελ. 31).
Είναι, όμως, σημαντικό να υπάρχει η επιλογή. Το μουσείο να είναι ανοικτό, ο θερινός κινηματογράφος να λειτουργεί κανονικά. Μπορεί κάποιος να δρασκελίσει το κατώφλι ή όχι· να φοβηθεί, να διστάσει, να πρέπει να περάσει λίγος ή περισσότερος χρόνος για να αγοράσει ένα «κανονικό» εισιτήριο, που θα αντιστοιχεί σε κάθισμα και όχι σε θέση στον καναπέ. Οι πόρτες, ωστόσο, θα είναι πλέον ανοικτές. Και αυτό το «άνοιγμα» μας περιλαμβάνει όλους. Είτε είμαστε παρόντες είτε απόντες. Στους απολογισμούς, η τέχνη είναι ο πιο σταθερός σύμμαχός μας.