Σε καιρούς ευνοϊκότερους από τους σημερινούς είχε ξεκινήσει διάλογος ανάμεσα σε μερικούς Τούρκους και Ελληνες συγγραφείς με σκοπό την εξομάλυνση των εθνικιστικών αιχμών στα σχολικά βιβλία. Θα ίσχυε η αρχή της αμοιβαιότητας. Μία αντιτουρκική αιχμή εμείς, μία ανθελληνική εκείνοι. Εννοείται ότι η όλη υπόθεση εγκαταλείφθηκε μιας και το έργο απαιτούσε πολύ περισσότερο κόπο από ό,τι μας επέτρεπε να καταβάλουμε η καλή μας προαίρεση. Η υπόθεση τοποθετείται στα τέλη της δεκαετίας του ’90, στην εποχή της «διπλωματίας των σεισμών». Διαβάζοντας το άρθρο του Παύλου Παπαδόπουλου στην «Κ» της περασμένης Κυριακής για την προώθηση των νεο-οθωμανικών αντιλήψεων στα σχολικά βιβλία, προσπάθησα να συλλάβω τι θα γινόταν αν, κάποια στιγμή, κάποιοι αποφάσιζαν να επαναλάβουν το εγχείρημα της προσέγγισης. Αν οι Ελληνες ζητούσαν να απαλειφθεί το χωρίο περί «τουρκικής λεκάνης» που εκτείνεται από το κέντρο της Ασίας ώς την Αδριατική, οι Τούρκοι θα μπορούσαν να ζητήσουν να απαλειφθούν οι αναφορές στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Αν οι Ελληνες ζητούσαν να μη γίνεται η ταύτιση της σημερινής εθνικής ταυτότητας με το Ισλάμ, τότε οι Τούρκοι θα μπορούσαν να ζητήσουν να αποκοπεί από τη συγκρότηση της δικής μας εθνικής ταυτότητας όχι μόνον ο Χριστιανισμός, αλλά ακόμη και η ελληνική Αρχαιότητα. Το προφανές είναι ότι ένας τέτοιος διάλογος είναι αδύνατος. Το λιγότερο προφανές είναι ότι το Αιγαίο και ο Εβρος δεν είναι απλώς πολιτικά σύνορα, όπως επί κεμαλικής Τουρκίας. Είναι πολιτισμικά σύνορα που χωρίζουν δύο κόσμους.
Η Τουρκία οχυρώνεται όλο και περισσότερο στην επικράτεια του Ισλάμ. Οσοι γνωρίσαμε τη μεγάλη χώρα τις προηγούμενες δεκαετίες, έχουμε την τάση να πιστεύουμε πως αυτό οφείλεται στην καταθλιπτική μεγαλομανία του Ερντογάν, ο οποίος εκμεταλλεύεται το Ισλάμ για να εδραιώσει τον απολυταρχισμό του και να δημιουργήσει ζώνες επιρροής στον αραβικό κόσμο. Ομως, για να μπορεί να εκμεταλλευθεί το Ισλάμ στο εσωτερικό, αυτό σημαίνει πως βρήκε μια δύναμη που ήδη υπήρχε και μπόρεσε να την αναδείξει σε κυρίαρχη. Θυμάμαι Τούρκο εκδότη να μου λέει πως πέρα από την Κωνσταντινούπολη, τη Σμύρνη και την Αγκυρα, το μόνο βιβλίο που κυκλοφορεί είναι το Κοράνι. Και αν η μπούργκα ήταν απαγορευμένη επί Κεμάλ, αυτό δείχνει πως το πρόβλημα ήταν υπαρκτό. Απλώς, η Ευρώπη δεν το έβλεπε – μαζί της και η Ελλάδα. Είχε υπερτιμήσει τις φιλοδυτικές δυνάμεις της Τουρκίας και είχε υποτιμήσει το Ισλάμ. Και δεν μπόρεσε να προβλέψει τη δυναμική που απέκτησε το φανατικό Ισλάμ μέσα στην τελευταία εικοσαετία. Μια ακόμη αποτυχία της πολιτικής της ελίτ.
Ο Ερντογάν κάποια στιγμή θα φύγει. Το ζητούμενο είναι πώς ο ερντογανισμός θα επηρεάσει την Ελλάδα. Είμαστε στη μεθόριο της Δύσης, η οποία ακόμη δυσκολεύεται να κατανοήσει το πολιτισμικό ρήγμα με τον κόσμο του Ισλάμ.