Για πολλούς ήταν πρωτίστως ψυχολογική ανάγκη. Η «επιστροφή του κράτους», όπως διατυμπανίστηκε, μοιάζει με γινάτι. Είναι η απάντηση στον καημό του Κώστα Τριπολίτη ότι «έβγαλε βρόμα η ιστορία ότι ξοφλήσαμε». Η πανδημία, οι πρώτες 100 ημέρες του Τζο Μπάιντεν, τα πακέτα στήριξης των πολλών τρισεκατομμυρίων σε Ευρώπη και ΗΠΑ θεωρήθηκαν αποδείξεις ότι το «μεγάλο κράτος επιστρέφει».
Βεβαίως, το μεγάλο κράτος δεν έφυγε ποτέ για να επιστρέψει. Ακόμη κι εκείνοι που διατυμπάνιζαν ότι «το κράτος δεν είναι η λύση, το κράτος είναι το πρόβλημα» παρήγαγαν θηριώδη ελλείμματα. Στα οκτώ χρόνια της διακυβέρνησης του Ρόναλντ Ρέιγκαν το δημόσιο χρέος τριπλασιάστηκε, από τα 738 δισ. σε 2,1 τρισ. δολάρια. Απλώς τα λεφτά ξοδεύτηκαν αλλιώς: οι αμυντικές δαπάνες, που ήταν 4,9% του ΑΕΠ το 1980, έφτασαν στο 5,8% το 1988. Ακόμη και ο αριθμός των δημοσίων υπαλλήλων αυξήθηκε κατά 4,2% στη «νεοφιλελεύθερη» οκταετία. Αντιθέτως μειώθηκε, αλλά όχι αισθητά, το ποσοστό των φόρων στο σύνολο του ΑΕΠ. Τα μεγαλύτερα ελλείμματα στον κρατικό προϋπολογισμό εμφανίστηκαν επί των κυβερνήσεων Ρόναλντ Ρέιγκαν και Τζορτζ Μπους. Επρεπε να έρθει ο Δημοκρατικός Μπιλ Κλίντον για να δει πλεονάσματα το ομοσπονδιακό θησαυροφυλάκιο.
Από την άλλη μεριά, σε μεγάλες κρίσεις, όπως η πανδημία, μόνο η καθολική οργανωτική έκφραση μιας κοινωνίας (όπως είναι το κράτος) μπορεί να την αντιμετωπίσει. Σε έναν πόλεμο δεν μπορείς να αφήσεις τις ανταγωνιστικές δυνάμεις της αγοράς να βρουν τη βέλτιστη λύση για να αντιμετωπιστεί ο εχθρός. Παρά τις εγγενείς αδυναμίες που έχει ο κρατικός μηχανισμός, χρειάζεται η σιδηρά πυγμή του για να επιβάλει μέτρα και όχι το αόρατο χέρι της αγοράς για να βρεθούν μακροπροθέσμως αυτά. Τότε ισχύει στο ακέραιο η παρατήρηση του Τζον Μέιναρντ Κέινς, «μακροπροθέσμως θα είμαστε όλοι νεκροί».
Υπάρχει όμως και ένα τρίτο στοιχείο που πρέπει να προβληματίσει όσους βιάζονται να βγάλουν συμπεράσματα. Η εμπιστοσύνη των πολιτών προς τις εθνικές κυβερνήσεις παραμένει –ακόμη και μετά την πανδημία– κάτω από τη βάση. Χειρότερα: επιδεινώνεται. Σύμφωνα με έρευνα του Ευρωπαϊκού Ιδρύματος για τη Βελτίωση των Συνθηκών Διαβίωσης και Εργασίας (Eurofound), με άριστα το 10, η εμπιστοσύνη ήταν 4,8 την άνοιξη του 2020 για να πέσει στο 3,9 την άνοιξη του 2021.
Τα παραπάνω δεν δείχνουν ότι το κράτος φεύγει ή ότι επιστρέφει. Εξάλλου η εμπιστοσύνη των πολιτών είναι χαμηλή για όλους τους θεσμούς, για όσους τουλάχιστον ερωτήθηκαν: εθνικά συστήματα υγείας 5,9· αστυνομία 5,7· μέσα ενημέρωσης 4,2. Αυτό που φαίνεται είναι ότι μάλλον οι διεργασίες εντός των δυτικών κοινωνιών είναι πολύ πιο σύνθετες για να εξηγηθούν από τα παλαιά σχήματα, είτε αυτά είχαν την ταμπέλα «το τέλος του κράτους» είτε τώρα αποκτούν την αντίθετη «η επιστροφή του κράτους».