To 2020, oι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής έγιναν αισθητές σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Οσον αφορά την παγκόσμια θερμοκρασία, το 2020 ήταν η πιο θερμή χρονιά μαζί με το 2016, με τον μήνα Ιούνιο να είναι ο θερμότερος που έχει καταγραφεί ποτέ με θερμοκρασίες έως και 46° C. Είναι χαρακτηριστικό ότι ενώ το 2016 η παγκόσμια θερμοκρασία αυξήθηκε σημαντικά από το περιοδικό φαινόμενο El Nino (μια μεγάλη ζώνη θερμού νερού που σχηματίζεται στον Ειρηνικό Ωκεανό κάθε λίγα χρόνια), το 2020 ο πλανήτης μας βίωσε τη La Nina, το αντίστροφο δηλαδή φαινόμενο, που προκαλεί μείωση της παγκόσμιας θερμοκρασίας και που σημαίνει ότι χωρίς τη La Nina θα ήταν ακόμη μεγαλύτερες οι μέσες θερμοκρασίες. Οι υψηλές θερμοκρασίες του 2020 προκάλεσαν τις μεγαλύτερες πυρκαγιές που έχουν καταγραφεί ποτέ σε διάφορα μέρη του κόσμου (Καλιφόρνια, Κολοράντο, ανατολική Αυστραλία κ.α.). Στη Σιβηρία η θερμοκρασία έφθασε τους 38 βαθμούς Κελσίου, με δραματικά αποτελέσματα στην αλλαγή του αρκτικού κύκλου παγοποίησης. Δημιουργούνται φαινόμενα αυτοτροφοδότησης, όπου η μείωση των πάγων –που είναι αποτέλεσμα της υπερθέρμανσης του πλανήτη– επιταχύνει περαιτέρω την υπερθέρμανση λόγω του ότι μειώνεται η συνολική ανακλαστική, των ηλιακών ακτίνων, επιφάνεια του πλανήτη. Η δε περιοχή της νοτιοανατολικής Μεσογείου που είναι πιο ευάλωτη, σε σχέση με τα αποτελέσματα της κλιματικής αλλαγής από ό,τι τα περισσότερα μέρη του πλανήτη, όπως δείχνουν τα κλιματικά μοντέλα αλλά και οι μετρήσεις, αντιμετωπίζει τα τελευταία χρόνια έντονα πλημμυρικά φαινόμενα, καταστροφικές δασικές και περιαστικές πυρκαγιές, όπως η πρόσφατη σε Κορινθία και δυτική Αττική, που κατέκαψε 71.000 στρέμματα μόλις στην αρχή της αντιπυρικής περιόδου. Εχουμε φθάσει τη «στιγμή της αλήθειας», δήλωσε ο γενικός γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών Αντόνιο Γκουτέρες στην ομιλία του «Η κατάσταση του πλανήτη» στο Παν/μιο Κολούμπια τον περασμένο Δεκέμβριο, αναδεικνύοντας με δραματικό τρόπο τα προβλήματα αλλά και τις λύσεις που διαθέτουμε ως ανθρωπότητα. Aκόμη και οι συνωμοσιολόγοι αρνητές της καταλυτικής ανθρωπογενούς συμβολής στην κλιματική αλλαγή δεν μπορούν να αμφισβητήσουν το γεγονός ότι το κλίμα αλλάζει ραγδαία και προκαλεί αύξηση τόσο της συχνότητας όσο και της σφοδρότητας των φυσικών καταστροφών.
Πού εδράζονται όμως οι συνεχείς προειδοποιήσεις του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού, του ΟΗΕ αλλά και της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας σχετικά με την κλιματική κρίση; Ο ρυθμός αύξησης του CO2 τα τελευταία 60 χρόνια, περίπου, είναι κατά 100 φορές πιο ταχύς από ό,τι στο τέλος της πιο πρόσφατης εποχής των παγετώνων, λόγω φυσικών διεργασιών, πριν από 10.000 χρόνια. Το 2020 η ποσότητα CO2 στην ατμόσφαιρα έφθασε επίπεδα ρεκόρ ξεπερνώντας και τα επίπεδα κατά την εποχή του Πλειοκαίνου, πριν από περίπου τέσσερα εκατομμύρια χρόνια, όταν οι παγκόσμιες θερμοκρασίες ήταν 2-4 βαθμούς Κελσίου θερμότερες και η στάθμη της θάλασσας ήταν δεκάδες μέτρα υψηλότερη από ό,τι σήμερα.
Βρισκόμαστε, λοιπόν, αντιμέτωποι με σημαντική αύξηση των ποσοστών των θερμοκηπικών αερίων στην ατμόσφαιρα, με αύξηση της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας, άνοδο της στάθμης της θάλασσας και με συναρτώμενα ακραία μετεωρολογικά φαινόμενα και φυσικές καταστροφές, όπως οι συχνότεροι και εντονότεροι καύσωνες, οι δασικές πυρκαγιές, η ερημοποίηση και οι ξηρασίες, οι καταιγίδες με έντονα πλημμυρικά αποτελέσματα, που μόνο το 2020 υπολογίζεται ότι πλέον των εκατοντάδων ανθρώπινων απωλειών, προκάλεσαν ζημιές άνω των 210 δισεκατομμυρίων δολαρίων σε παγκόσμια κλίμακα, προσαυξημένες κατά 26% σε σύγκριση με το 2019 (σύμφωνα με τoν πολυεθνικό όμιλο ασφαλίσεων Munich Re).
Οι επιστήμονες παγκοσμίως καλούνται πλέον να αναπτύξουν συστήματα παρακολούθησης των κλιματικών παραμέτρων αλλά και υπηρεσίες και εργαλεία για την ενίσχυση της πολιτείας στην αντιμετώπιση έντονων φυσικών φαινομένων και φυσικών ή ανθρωπογενών καταστροφών, όπως είναι τα συστήματα δορυφορικής και επίγειας παρακολούθησης, συστήματα έγκαιρης πρόγνωσης και έγκαιρης προειδοποίησης, συστήματα πρόβλεψης των επιπτώσεων φυσικών καταστροφών που βασίζονται σε μεθοδολογίες τεχνητής νοημοσύνης και μηχανικής μάθησης κ ά. Διεθνείς προσπάθειες συντονισμού έχουν αναλάβει ο ΟΗΕ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και ομάδες διαχείρισης φυσικών καταστροφών συστήνοντας την πλατφόρμα GDACS (Global Disaster Alert and Coordination System) με σκοπό να βελτιώσουν τις προειδοποιήσεις, την ανταλλαγή πληροφοριών και τον συντονισμό υπηρεσιών αμέσως μετά από ξαφνικές μεγάλες φυσικές καταστροφές. Αντίστοιχα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο πλαίσιο του Copernicus έχει συστήσει το EFFIS (European Forest Fire Information System), το EFAS (European Flood Alert System) σε συνεργασία με εθνικές υδρολογικές και μετεωρολογικές υπηρεσίες, με το Joint Research Center (JRC) κ.λπ. Στην Ελλάδα, αντίστοιχα γίνεται μεγάλη προσπάθεια από τα εθνικά ερευνητικά κέντρα και τα παν/μια με εξαιρετικά αποτελέσματα. Στο πλαίσιο της ενημέρωσης της πολιτείας έχουν γίνει πολλές ημερίδες, όπως αυτή του Νοεμβρίου 2019 για τη συμβολή των ερευνητικών κέντρων στην αντιμετώπιση των αποτελεσμάτων φυσικών καταστροφών (http:// www.naturaldisasters.noa.gr/). Η αναγκαιότητα στενής συνεργασίας της πολιτείας με τα δημόσια ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήμια, για τον καλύτερο συντονισμό των απαραίτητων δράσεων, την κατανόηση των αναγκών της πολιτείας αλλά και για την προβολή του πλούτου των διαθέσιμων σύγχρονων επιστημονικών μέσων, είναι επιτακτική και επομένως θα πρέπει να ενεργοποιηθεί το σχετικό άρθρο του νέου νόμου για την Πολιτική Προστασία (ν. 4662/2020), όπου ανάμεσα σε άλλα συστήνει Επιστημονικό Συμβούλιο Πολιτικής Προστασίας στο οποίο θα πρέπει να συμμετέχουν εκπρόσωποι ακαδημαϊκών και ερευνητικών φορέων και το οποίο θα λειτουργεί ως συμβουλευτικό όργανο, ενώ ευκταίο είναι να αποκτήσει και επιχειρησιακό ρόλο.
Στο πλαίσιο ενίσχυσης των δράσεων για την κλιματική αλλαγή η πολιτεία χρηματοδοτεί την εμβληματική πρωτοβουλία CLIMPACT – με στόχο τον συντονισμό σε πανελλαδική κλίμακα δικτύου φορέων για την ενοποίηση και βελτιστοποίηση των υφιστάμενων κλιματικών υπηρεσιών, τη συλλογή και πιστοποίηση δεδομένων και την ανάπτυξη συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης για φυσικές καταστροφές στην Ελλάδα. Το δίκτυο CLIMPACT, που αποτελείται από έντεκα μεγάλους εθνικούς, επιστημονικούς φορείς και πιο συγκεκριμένα την Ακαδημία Αθηνών, το Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών, το Εθνικό Κέντρο Ερευνας Φυσικών Επιστημών Δημόκριτος, το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, το Πανεπιστήμιο Κρήτης, το Πολυτεχνείο Κρήτης, το Ερευνητικό Κέντρο ΑΘΗΝΑ και το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, με συντονιστή φορέα το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, προσφάτως επεκτάθηκε με τη διασύνδεση του Παν/μίου Θεσσαλίας, του ΕΛΔΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ και του Γεωπονικού Πανεπιστημίου.
* Διευθυντής και πρόεδρος του Δ.Σ. του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών και συντονιστής του Εθνικού Δικτύου για την Κλιματική Αλλαγή – CLIMPACT