Είμαστε εν μέσω πανδημίας, αλλά η εισβολή του καλοκαιριού, μαζί με την άρση των περιοριστικών μέτρων και τους εμβολιασμούς, κάνει ενέσεις τονωτικές στην εμπιστοσύνη και στην αισιοδοξία – που, και τα δύο, είχαν φτάσει στο ναδίρ. Και καθώς μαζί με όλο τον κόσμο ανιχνεύουμε δρόμους και ψηλαφητά βαδίζουμε προς τις νέες κανονικότητες, σιγά σιγά αλλάζει και η δημόσια ατζέντα και τα θέματα της οικονομίας και της απασχόλησης σκαρφαλώνουν στην κλίμακα ενδιαφέροντος. Ομως, το καθοριστικό σημείο καμπής θα έρθει όταν αποσυρθεί η απειλή της πανδημίας για τη ζωή – ceteris paribus, από το φθινόπωρο.
Η αξιολόγηση των προβλημάτων κι ο βαθμός ικανοποίησης από την κυβερνητική διαχείριση θα μετρηθούν διαφορετικά όταν η κοινωνία απελευθερωθεί από τον φόβο που προκαλεί η απειλή COVID-19 για την ίδια τη ζωή. Γιατί, όσο υποχωρεί ο φόβος, αυξάνεται το ειδικό βάρος που αποδίδεται σε όλους τους άλλους παράγοντες που επηρεάζουν το βιοτικό επίπεδο και την ψυχολογία μας.
Ισως, δε, καθώς παρατείνεται η ισχύς των μέτρων στήριξης της οικονομίας από μήνα σε μήνα, τελικά η απόσυρσή τους ουσιαστικά συμπέσει με την υποχώρηση του φόβου. Και η δυσφορία από την απόσυρση των μέτρων στήριξης σε ευρέα στρώματα του κόσμου των πολύ μικρών επιχειρήσεων, που επί μήνες στηρίζονταν δαπάναις των φορολογουμένων ακόμα κι αν δεν πληρούσαν κριτήρια βιωσιμότητας, συμπέσει με μια επανατοποθέτηση της κοινής γνώμης η οποία, με την υποχώρηση της πανδημίας, θα επικεντρώνει το ενδιαφέρον της στα οικονομικά προβλήματα.
Από το φθινόπωρο, λοιπόν, θα αρχίσει να αναδιαμορφώνεται το τοπίο των αξιολογήσεων και των κρίσεων για όσα διαδραματίζονται, με πιο σταθερές τάσεις και διάρκεια – υπό την προϋπόθεση ότι δεν θα αναζωπυρωθεί η πανδημία. Και η οικονομική πολιτική θα κριθεί διαφορετικά, καθώς θα εκλείπει η συνεχής οικονομική στήριξη επιχειρήσεων-εργαζομένων.
Πόσο έτοιμη είναι η κυβέρνηση; Στα θετικά της η έγκαιρη προετοιμασία για την υποδοχή των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης από το τρίτο τρίμηνο του 2020, που θα δημιουργήσουν ένα θετικό κλίμα ενδεχομένως μέσω του Χρηματιστηρίου. Αλλά, αυτοί οι πόροι δεν είναι για όλους, το ίδιο το Ταμείο είναι ένα εργαλείο μεταφοράς ανθρώπινων πόρων και κεφαλαίων από το πιο καθυστερημένο στο πιο σύγχρονο και ισχυρό κομμάτι της οικονομίας. Αυτό που θα συμβεί είναι ότι ένα τμήμα της οικονομίας θα φύγει μπροστά κι ένα άλλο θα μείνει πίσω ή/και θα καταρρεύσει.
Για το δεύτερο και για την αντιμετώπιση των κοινωνικών συνεπειών που θα προκληθούν, δεν υπάρχει σχέδιο. Η κρατική στήριξη θα αποσυρθεί, οι τράπεζες δεν ασχολούνται (άλλωστε, τα κεφάλαιά τους είναι ισχνά ή virtual…), τα προγράμματα ψηφιακής και άλλης επανεκπαίδευσης που θα χρησιμοποιηθούν για την απορρόφηση της ανεργίας δεν θα ευτυχήσουν αν περάσουν ξανά μέσα από τα παλιά, γνωστά και άπληστα κανάλια.
Νομίζω ότι κάτι τέτοια σκέφτονται όσοι εισηγούνται στον πρωθυπουργό να προκαλέσει άμεσα εκλογές. Αντί για αυτό (που θα ήταν κοινός τυχοδιωκτισμός…), ο Κυρ. Μητσοτάκης μάλλον προκρίνει έναν ευρύ ανασχηματισμό μέσα στις επόμενες εβδομάδες, επιδιώκοντας ένα κυβερνητικό restart από Σεπτέμβριο. Θα ήταν μια λύση, αν το πρόβλημα ήταν μόνο ή κυρίως τα πρόσωπα. Αλλά δεν είναι.