Φαντάζεστε να υπήρχε ένας αυστηρός νόμος που να επιβάλλει τον σεβασμό των δικαιωμάτων των εργαζομένων από τους εργοδότες; Που να επιβάλλει, ας πούμε, ένα απαράβατο πλαφόν ωρών που επιτρέπεται να εργάζονται οι άνθρωποι κάθε εβδομάδα, ένα ελάχιστο όριο συνεχόμενων ωρών προσωπικού χρόνου κάθε μέρα, υποχρεωτικά διαλείμματα για ξεκούραση στις πολύωρες βάρδιες, υποχρεωτικές ημέρες συνεχόμενης ξεκούρασης κάθε εβδομάδα, υποχρεωτικές εβδομάδες πληρωμένης άδειας κάθε χρόνο και δωρεάν ιατρικές εξετάσεις για όσους εργάζονται νύχτα; Δεν θα ήταν καταπληκτικό να υπάρχει ένα πλαίσιο κανόνων που να τα εξασφαλίζει όλα αυτά για τους εργαζομένους και να τους προστατεύει από την όποια αυθαιρεσία των εργοδοτών; Ε, υπάρχει.
Είναι η διάσημη Working Time Directive, η αναλυτική οδηγία της Ευρωπαϊκής Ενωσης, που ισχύει από το 2003. Η υιοθέτησή της από τα κράτη-μέλη και η ενσωμάτωσή της στη νομοθεσία τους είναι υποχρεωτική. Τα κράτη, αν θέλουν, μπορούν να έχουν πιο φιλεργατικούς κανόνες (η Ελλάδα έχει), αλλά απαγορεύεται να έχουν λιγότερο φιλεργατικούς από αυτούς που περιγράφει η οδηγία αυτή. Αυτό εξασφαλίζει ότι καμία ευρωπαϊκή χώρα δεν δικαιούται να καταπιέζει τους εργαζομένους της για να κερδίσει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα απέναντι στις άλλες. Και αυτή η οδηγία κάνει και κάτι άλλο, που είναι και το θέμα του σημερινού άρθρου.
Οποτε ακούτε κάποιους να διαμαρτύρονται για «εργασιακό μεσαίωνα» με αφορμή κάποια νομοθετική ρύθμιση ή κάποια αλλαγή στα θέματα τα εργασιακά, ή να φωνάζουν για σκλαβιές και αυθαιρεσίες, να ξέρετε ότι σας κοροϊδεύουν. Προσπαθούν να πυροδοτήσουν τον θυμό σας με ψέματα. Θέλουν να σας κάνουν να φοβηθείτε και να νομίσετε ότι τα δικαιώματά σας κινδυνεύουν ή ότι είναι ευάλωτα. Είναι ψέμα. Καμία κυβέρνηση της Ελλάδας δεν μπορεί –δεν δικαιούται– να φέρει κανένα «μεσαίωνα», ακόμη και αν το ήθελε, επειδή απαγορεύεται. Το χειρότερο που μπορεί να κάνει, είναι να υιοθετήσει όσα προβλέπει η Working Time Directive ακριβώς.
Βεβαίως, πρέπει να σημειώσουμε ότι η νομοθεσία της Ε.Ε. για τα εργασιακά δεν είναι τέλεια. Δεν έχει επαρκείς προβλέψεις για την ευκαιριακή εργασία ή νέες μορφές συνεργασιών που φέρνει η gig economy (είναι θέμα χρόνου αυτό) και δεν εξελίσσεται αρκετά γρήγορα για να παρακολουθεί όλες τις αλλαγές που συμβαίνουν. Και, φυσικά, πρόκειται για κανόνες, πράγμα που σημαίνει ότι ένα κράτος-μέλος που δεν δικαιούται να τους αλλάξει, μπορεί παρ’ όλα αυτά να τους καταπατήσει – αλλά όχι ατιμώρητα. Μαντέψτε, ας πούμε, ποια χώρα έχει καταδικαστεί από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο επειδή καταπατά τη Working Time Directive αναγκάζοντας τους γιατρούς της να δουλεύουν έως και 90 ώρες την εβδομάδα, σε έως και 32ωρες συνεχόμενες βάρδιες. Εχετε μία μαντεψιά.
Αλλά, σε γενικές γραμμές, για τη βασική πλειονότητα των Ευρωπαίων εργαζομένων η Working Time Directive και το συνολικό νομοθετικό πλαίσιο της Ε.Ε. παρέχουν το καλύτερο και ισχυρότερο πλαίσιο προστασίας των εργασιακών δικαιωμάτων στον κόσμο. Καμία ελληνική κυβέρνηση δεν μπορεί να μας «πάει στον μεσαίωνα», ό,τι κι αν φωνάζουν για να μας τρομάξουν διάφοροι.
Το χειρότερο, όμως, δεν είναι ότι μας κοροϊδεύουν, αλλά ότι με αυτό τον θόρυβο πνίγεται η πραγματική συζήτηση που πρέπει να γίνεται για τα θέματα της εργασίας. Γιατί όλοι μας έχουμε καταλάβει ότι η ίδια η φύση της εργασίας αλλάζει. Είμαστε ακόμη στην αρχή αυτής της αλλαγής, αλλά τα σημάδια είναι εμφανή και οι τάσεις ξεκάθαρες. Τα ρομπότ και η αυτοματοποίηση καταργούν ήδη κάποια επαγγέλματα. Αλλα, νέα, γεννιούνται. Η αξία της εργασίας ως καταναγκαστικού εργαλείου επιβίωσης υποχωρεί, οι προσδοκίες για αυτοεκπλήρωση και ολοκλήρωση μέσα από τη δουλειά αυξάνονται. Η γραμμική πορεία σπουδές-καριέρα-σύνταξη σπάει, γίνεται πιο περίπλοκη, με περισσότερα στάδια – και επιμηκύνεται. Οι δημογραφικές αλλαγές, η τηλεργασία, ο λυσσαλέος ανταγωνισμός για ταλέντα σε συγκεκριμένους κλάδους, η gig economy, όλα μαζί δημιουργούν ένα ρευστό πλαίσιο, μια χάβρα παραμέτρων που μετατρέπουν το εργασιακό τοπίο που θα υπάρχει σε μόνο λίγα χρόνια από σήμερα σε γρίφο. Κανένας μας δεν ξέρει τι δουλειά θα κάνει σε δέκα χρόνια. Οι περισσότεροι Ελληνες μαθητές όταν βγουν στην αγορά εργασίας σχεδόν σίγουρα θα ακολουθήσουν επαγγέλματα που δεν υπάρχουν ακόμη.
Αυτή πρέπει να είναι η βάση κάθε διαβούλευσης, κάθε διαλόγου και κάθε αντιπολίτευσης σε οτιδήποτε κάνει οποιαδήποτε κυβέρνηση για τα εργασιακά στην Ελλάδα. Αντ’ αυτού, έχουμε συνθήματα του 19ου αιώνα και σκουριασμένα αιτήματα βγαλμένα από τις απεργίες της δεκαετίας του ’80, που υπερασπίζονται εργαζομένους που δεν υπάρχουν, σε κλάδους που έχουν εξαφανιστεί, απέναντι σε ανύπαρκτους, φανταστικούς κινδύνους που έχει καταπνίξει η Ευρωπαϊκή Ενωση διά παντός εδώ και περίπου δύο δεκαετίες.