Η γλώσσα μας είναι το σπίτι μας, ο χάρτης μας, το σκάφος και τα όρια του κόσμου μας. Η γλώσσα που μαθαίνουμε αργότερα ανοίγει νέους κόσμους μέσα μας, στον χώρο και στον χρόνο. Μας ωθεί σε δρόμους που δεν φανταστήκαμε, σε άγνωστες διαστάσεις, σε θαλάσσια ρεύματα και σοκάκια που χαρτογράφησαν προηγούμενοι ταξιδιώτες. Οσο παλιότερη μια γλώσσα, όσο μεγάλοι οι στοχαστές που την «κατοίκησαν», τόσο μεγαλύτερη η αξία της για εμάς, τόσο πιο ουσιαστικές οι αποκαλύψεις που μπορεί να μας χαρίσει. Η αρχαία γλώσσα υπάρχει μέσα σε άλλες, αποτελεί την πλούσια ύλη ανάμεσα στους ορατούς πλανήτες και στα αστέρια μιας γλώσσας· όταν τις συνδέουμε, διαστέλλουν το σύμπαν μας, εμπνέουν τη φαντασία μας. Το προσωπικό μου ταξίδι είναι μια ζωή σε τρεις γλώσσες, ένα έργο με πολλές πράξεις, μια περιπέτεια που δένει το τυχαίο με το αναπόφευκτο.
⇒ Διαβάστε επίσης: Γιατί εχθρεύονται τα αρχαία ελληνικά;
Οι γονείς μου Ελληνες, τα ελληνικά η μητρική μου γλώσσα, η γλώσσα της αγάπης, η μόνη που γνώριζα ώς τα πέντε μου, μεγαλώνοντας σε ξένη χώρα. Στον παιδικό σταθμό τα άλλα παιδιά μιλούσαν αγγλικά. Νόμιζα ότι είχαν αρρωστήσει. Το ίδιο θα σκέφτονταν για μένα. Οσο μαθαίναμε όλοι μαζί να διαβάζουμε και να γράφουμε, εγώ μάθαινα τη γλώσσα τους. Ανακάλυψα νέο κόσμο, το «σπίτι» μου μεγάλωσε πολύ. Πήγα στο πανεπιστήμιο με στόχο να γίνω καθηγητής αγγλικών. Εκεί, τυχαία, για να συμπληρώσω μαθήματα, επέλεξα να παρακολουθήσω και αρχαία ελληνικά για ένα έτος, πιστεύοντας ότι θα ήταν εύκολα για μένα. Λάθος. Τα φτωχά ελληνικά μου κατάφεραν μόνο να με μπερδέψουν. Πελάγωσα. Και μετά καταγοητεύτηκα από το πλούσιο και απαιτητικό σύμπαν των αρχαίων. Το δεύτερο έτος διάβαζα Ομηρο, Σοφοκλή και Ευριπίδη στα αρχαία· ήμουν σίγουρος ότι δεν υπήρχε επιστροφή στην αγγλική φιλολογία.
Για το μεταπτυχιακό μου, μελέτησα σε βάθος τη λέξη «φιλία», όχι μόνο όπως την κατανοούμε στα ελληνικά σήμερα αλλά με όλες τις πτυχές και έννοιές της. Εκφράζει μια συνθήκη, συνδέει ανθρώπους σε μια σχέση στην οποία, και να μην είναι ίσοι μεταξύ τους (όπως αυτή μεταξύ ανδρών – γυναικών στην αρχαιότητα), απαιτείται και από τους δύο τήρηση του δεσμού. Πολλά, πολλά χρόνια αργότερα, βούτηξα πάλι στο πλούσιο πηγάδι της ίδιας λέξης για να γράψω μια εργασία για ευρωπαϊκό συνέδριο ψυχοθεραπείας που εστίαζε στη σύγκρουση και στη συμφιλίωση στις ομάδες, στα ζεύγη, στις οικογένειες.
Οταν ήρθα στην Ελλάδα, η γνώση των αρχαίων ελληνικών μού άνοιξε την πόρτα στη δημοσιογραφία με απρόσμενο τρόπο. Ο εκδότης της μόνης αγγλόφωνης εφημερίδας, Γιάννης Χορν, είχε αδυναμία στις μεταφράσεις άρθρων της (παλιάς) «Εστίας». Τότε, λίγοι της γενιάς μου γνώριζαν ή ήθελαν να γνωρίζουν την καθαρεύουσα. Αρχισα ως μεταφραστής και λίγο αργότερα ήμουν αρχισυντάκτης της μικρής, θρυλικής Athens News. Μετά με προσέλαβε το διεθνές πρακτορείο ειδήσεων Associated Press, για το οποίο εργάστηκα στην Ελλάδα και στην ευρύτερη περιοχή.
Ετσι, πριν από 35 χρόνια, άρχισε η πορεία μου στον αγγλόφωνο Τύπο (εντός και εκτός Ελλάδας), η οποία, τα τελευταία 20 χρόνια εξελίσσεται παράλληλα με αυτή στον ελληνικό. Χωρίς τη γνώση του πλούτου και της πειθαρχίας των τριών γλωσσών δεν θα είχε αρχίσει αυτό το ταξίδι. Οι γλώσσες αλληλοσυμπληρώνονται, δημιουργούν γέφυρα μεταξύ του παρελθόντος και του σήμερα, μεταξύ του εαυτού μου και της εποχής – στην οποία τα αγγλικά είναι η κοινή, όπως ήταν η ελληνική κάποτε.
Δεν συνιστώ σε όλους μια περιπλάνηση σαν τη δική μου. Ούτε μπορώ να κατακρίνω το Τμήμα Κλασικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πρίνστον που δέχεται πλέον στο προπτυχιακό του πρόγραμμα φοιτητές χωρίς γνώση των αρχαίων ελληνικών και λατινικών. Ισως έτσι προσελκύσει περισσότερους φοιτητές, οι οποίοι γρήγορα θα καταλάβουν ότι το να μάθουν τις αρχαίες γλώσσες (αυτές ή και άλλες) είναι αναγκαίο και όχι δύσκολο. Ούτε η καλύτερη μετάφραση μπορεί να μεταφέρει όλες τις έννοιες και το πολύπλοκο πλαίσιο κάποιων λέξεων και εκφράσεων ώστε ένα κείμενο να είναι πλήρως κατανοητό. Ενίοτε ο θησαυρός κρύβεται. Δεν είναι η γλώσσα που χάνει εάν δεν διδάσκεται· μια κοινωνία που συνειδητά γυρίζει την πλάτη σε γνώσεις χιλιετιών θα χάνει μια πραγματική Ατλαντίδα κάθε μέρα. Το ότι συχνά η αλαζονεία και οι επιταγές «προοδευτικών» οδηγούν σε οπισθοδρόμηση, και το γεγονός ότι οι ίδιοι κομπάζουν γι’ αυτό, είναι τραγική ειρωνεία. Οπως ακριβώς τη διδάσκουν οι αρχαίοι.