Ζούμε σε ένα σύμπαν που κυριαρχείται από τις πιθανότητες, αλλά μεγαλώνουμε εκπαιδευόμενοι μόνο με βεβαιότητες. Η στατιστική, εκτός από δυσνόητη, φαντάζει κι… απίθανη. Γι’ αυτό και όλοι οι καπνιστές «ξέρουν» για έναν παππού στην Κρήτη που έζησε μέχρι τα 103 παρόλο που κάπνιζε. Και το φέρνουν και ως αντεπιχείρημα σε όλες τις μελέτες που δείχνουν ότι το κάπνισμα συμβάλλει τα μάλα σε πολλές θανατηφόρες ασθένειες. «Δεν σκοτώνει», τουλάχιστον όχι ακαριαίως και όχι πάντα (ο Τσώρτσιλ έζησε 92 χρόνια με ένα πούρο στο στόμα), αλλά αν κάποιος αποκτήσει την κακή αυτή συνήθεια οι πιθανότητες είναι συντριπτικά μεγαλύτερες να πεθάνει πριν από την ώρα του.
Η στατιστική –και δη η εξελιγμένη και λεπτεπίλεπτη των καιρών μας– μπερδεύει ακόμη και αυτούς που τη διδάχθηκαν, όπως π.χ. έναν απόφοιτο του Πολυτεχνείου. Ο κ. Αλέξης Τσίπρας δήλωσε ότι όφειλε να καταμαρτυρήσει «αυτό που λένε οι περισσότεροι συμπολίτες μας. Η χώρα έκλεισε με 300 κρούσματα και 30 νεκρούς και άνοιξε με 3.000 κρούσματα και 100 νεκρούς. Αν εσείς αυτό το θεωρείτε λογικό, εγώ δεν μπορώ να εκφέρω κάποιο άλλο επιχείρημα» (Star, 14.6.2021). Η αλήθεια είναι πως με τον απλό και ceteris paribus (αμετάβλητο όλων των άλλων παραμέτρων) στοχασμό αυτό δεν είναι λογικό. Αυτός επιτάσσει ότι όσο περισσότερα τα κρούσματα, τόσο πιο δρακόντειο το κλείσιμο. Η σφαλερότητα, όμως, όλων των σκεπτικών αποδεικνύεται σε οριακές καταστάσεις. Αν τα κρούσματα π.χ. ήταν εννέα εκατομμύρια, τότε πάλι έπρεπε να ανοίξουμε, αφού δεν θα υπήρχε άλλος για να μολυνθεί.
Είναι σύνθετες οι μεταβλητές που χρησιμοποιεί ο ΕΟΔΥ και σίγουρα δεν είναι αυτές «που λένε οι περισσότεροι συμπολίτες μας». Ολες δε (και οι αντίθετές των) εμπεριέχουν κάποιο βαθμό ρίσκου. Από την άλλη πλευρά, κατανοούμε τη συσχέτιση που έκανε η Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών μεταξύ του επιπέδου ανοσίας του πληθυσμού και «σύστασης» για το εμβόλιο AstraZeneca. Εδώ η στατιστική είναι απλή: αφού τα κρούσματα είναι λίγα, τα εμβόλια άλλων εταιρειών πολλά, η επιτροπή θέλει να ελαχιστοποιήσει έτι περαιτέρω τις ελάχιστες πιθανότητες μυοκαρδίτιδας, αλλά και αρνητικής δημοσιότητας για τα εμβόλια τώρα οι «ψεκασμένοι» αποδίδουν σ’ αυτά ακόμη και τα τροχαία.
Επομένως είναι άδικη η επί της ουσίας κριτική που γίνεται στην επιτροπή, ότι «παίζει με την υγεία των εμβολιασμένων» κ.λπ. Η διαδικασία της πανδημίας και η αντίστροφη της αντιμετώπισής της είναι δυναμική. Βγαίνουν διαρκώς νέες μελέτες που φωτίζουν πτυχές της ασθένειας ή απορρίπτουν άλλες μελέτες. Για πρώτη φορά στην ιστορία της επιστήμης, όλα αυτά γίνονται υπό το άγρυπνο μάτι της κάμερας, η οποία επίσης λειτουργεί στο πλασματικό σύμπαν των βεβαιοτήτων. Εμφανίζει ως δεδομένο κάποιο συμπέρασμα ενός εργαστηρίου, αποκρύπτοντας όμως ότι το συμπέρασμα αυτό: α) πρέπει να επιβεβαιωθεί και από άλλες έρευνες, β) είναι προϊόν πιθανολόγησης. Επομένως, ό,τι εμφανίζεται σήμερα στη μικρή οθόνη ως βεβαιότητα είναι πιθανώς το αυριανό σφάλμα.
Ενα πράγμα όμως δεν κατανοούμε από την τακτική της επιτροπής κι αυτό δεν αφορά τη στατιστική. Με δεδομένα: α) ότι το κράτος παρέχει μονοπωλιακώς τα εμβόλια, β) οι πολίτες δεν έχουν δικαίωμα επιλογής, προς τι οι συστάσεις; Μπορούσαν σιωπηρώς να σταματήσουν την παροχή του AstraZeneca στους κάτω των 60 για να γλιτώσουμε μια περιττή αναμπουμπούλα…