Κι αν όλο αυτό που συνέβη και συμβαίνει με την πανδημία μάς καλεί να κάνουμε μια παύση και να ξανασκεφτούμε; Μπορεί το ερώτημα να παραείναι μεταφυσικό, όμως, στην επεξεργασία του, δημιουργείται ακριβώς αυτή η ανάγκη: του αναστοχασμού. Ο τουρισμός, παγκοσμίως, δέχεται ισχυρό πλήγμα, διεθνείς υπηρεσίες και οργανισμοί προειδοποιούν πως «η συνολική ζημία δεν αποκλείεται να υπερβεί τα 4 τρισ. δολάρια αν χαθεί και η φετινή τουριστική σεζόν, κάτι που ήδη φαίνεται αρκετά πιθανόν».
Σχολιάζοντας τη ραγδαία μείωση, εκπρόσωπος του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού των Ηνωμένων Εθνών στη Γενεύη τόνισε πως «ο κλάδος έχει επιστρέψει παγκοσμίως στα επίπεδα στα οποία βρισκόταν πριν από 30 χρόνια, δηλαδή βρισκόμαστε ουσιαστικά στη δεκαετία του 1980». Σε ό,τι αφορά το πότε μπορεί να επανέλθει στα επίπεδα του 2019 εξέφρασε την ελπίδα πως αυτό θα γίνει το 2023, αλλά σίγουρα όχι νωρίτερα («Κ», 1/7/2021).
Πώς ήταν τα ταξίδια, οι μετακινήσεις, οι τόποι, οι άνθρωποι πριν από 30-40 χρόνια, δυσκολεύεται να ανασυστήσει η μνήμη. Χρειάζεται να ανατρέξει κανείς σε στοιχεία και φωτογραφικό υλικό. Με την έκρηξη πάντως του 21ου αιώνα η «ανάπτυξη» στον τομέα αυτόν απέκτησε σημασίες συχνά αντικρουόμενες, κάποτε άβολες και όχι σπάνια καταστροφικές.
Συμπτωματικά, τις τελευταίες ημέρες προβλήθηκε στο 23ο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης η ισπανική ταινία «Μαγκαλούφ, πόλη-φάντασμα». Η Μαγκαλούφ είναι θέρετρο, μια μικρή πόλη της Μαγιόρκας, που πολλοί φτάνουν στο σημείο να αποκαλούν «Τουίν Πικς των Βαλεαρίδων». Ενα εκατομμύριο τουρίστες κατακλύζουν κάθε καλοκαίρι τους δρόμους της Μαγκαλούφ, σαν στοιχειά που μετατρέπουν τους δημόσιους χώρους σε λούνα παρκ όπου όλα επιτρέπονται. Βρετανοί, στην πλειονότητά τους, οι καλοκαιρινοί αυτοί επισκέπτες καταναλώνουν αλκοόλ μέχρι αναισθησίας, με συνοδεία σεξ και ναρκωτικών. Στις παραλίες βλέπεις να ορθώνονται ξενοδοχειακά συγκροτήματα υπερμεγέθη και αντιαισθητικά, όλη η οικονομία του τόπου περιστρέφεται γύρω από τον τουρισμό. Οι κάτοικοι προσπαθούν να επιβιώσουν σε ένα απολύτως τουριστικοποιημένο περιβάλλον, με δουλειές/δουλείες του ποδαριού. Και στην Ελλάδα, σε ορισμένες περιοχές νησιών της (όπως στη Ρόδο, την Κρήτη, τη Ζάκυνθο), συνθήκες όπως αυτές της Μαγκαλούφ δεν είναι διόλου άγνωστες.
Αναρωτιέται κανείς πώς θα είναι το φετινό, πανδημικό και πάλι, καλοκαίρι οι «δημοφιλείς προορισμοί» στην Ευρώπη αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο. Πέρα, όμως, από την κακοποίηση των τόπων και τη δυσφορία που προκαλούν οι ασφυκτικές και θορυβώδεις συγκεντρώσεις τουριστών (με βασική επιθυμία την «εκτόνωση», το υστερικό/διαλυτικό «άδειασμα» από κάθε είδους πίεση), υπάρχει και μια παράμετρος την οποία δεν μπορεί να παραγνωρίσει κανείς: «Ο τουρισμός είναι θέμα ζωής για εκατομμύρια ανθρώπους, γι’ αυτό και είναι κρίσιμο να ολοκληρωθεί ταχύτατα η εμβολιαστική διαδικασία ώστε να προστατευθούν κοινότητες και να επιτευχθεί μια ασφαλής επανεκκίνησή του, που θα προσφέρει ανάκαμψη της αγοράς εργασίας και αύξηση των τόσο αναγκαίων πόρων ιδιαιτέρως για τις αναπτυσσόμενες χώρες» (στέλεχος του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού).
Στην υποχρεωτική και ακούσια αναδίπλωση που επιβάλλει η πανδημία χωρούν ερωτήματα και επαναπροσδιορισμοί. Αν κάτι στον τουρισμό εξελίσσεται δυσλειτουργικά και καταστροφικά για το περιβάλλον και τους κατοίκους μιας περιοχής, ακόμη κι αν είναι προσωρινά επικερδές –μακροπρόθεσμα θα φθίνει, θα αποβεί ζημιογόνο και θα χρεοκοπήσει, είναι βέβαιο– πρέπει να επανεξεταστεί. Οι αλλαγές είναι αναπόφευκτες μετά από ρωγμές καθοριστικές στις ζωές των ανθρώπων, όπως συνέβη με την πανδημία. Κανείς δεν επιστρέφει, επί της ουσίας, σε αυτό που άφησε όπως το άφησε. Ακόμη κι αν φαίνεται ίδιο, δεν είναι. Ούτε ο τουρίστας που ταξιδεύει ούτε η κοινωνία στην οποία περιοδεύει.
Το περιέγραψε εύστοχα ο Γερμανός συγγραφέας και δοκιμιογράφος Χανς Μάγκνους Εντσενσμπέργκερ στο, πάντα επίκαιρο, βιβλίο του «Πολιτική και πολιτισμός» (εκδ. Scripta, 2000): «Ο τουρισμός, ζητώντας να λυτρώσει τους οπαδούς του από την κοινωνία, πήρε κι αυτήν μαζί του στο ταξίδι. Οσοι συμμετείχαν σε αυτό μπορούσαν να διαβάσουν στα πρόσωπα των γειτόνων τους αυτό που ήταν πρόθεσή τους να ξεχάσουν. Στο πρόσωπο αυτό, που τους ακολουθούσε στο ταξίδι, καθρεφτιζόταν ό,τι είχε αφήσει κανείς πίσω του. Εκτοτε ο τουρισμός είναι ο καθρέφτης της κοινωνίας, την οποία ο ίδιος απεχθάνεται».