Εξι χρόνια μετά, σε μια διαφορετική Ελλάδα, αρκετοί από εμάς μιλούν για το καλοκαίρι εκείνο σαν να αναφέρονται σε ένα από τα γεγονότα που βρίσκουν τη θέση τους στις σελίδες της Ιστορίας. Το πρώτο πληθυντικό πρόσωπο περιλαμβάνει όσους ψήφισαν το περίφημο «Ναι». Οι υπόλοιποι μπορούν να λένε ό,τι θέλουν. Κάποιος, μάλιστα, έφτασε να γράψει πως το «Ναι» ήταν η σημαντικότερη πολιτική πράξη της ζωής του. Η αλήθεια είναι πως οι καιροί μας δεν προσφέρουν μεγάλα ιστορικά γεγονότα, από αυτά που σου επιτρέπουν να υπερηφανεύεσαι πως ήσουν παρών. Το λέω αυτό διότι δεν πιστεύω ότι το δημοψήφισμα του 2015 ήταν ιστορικό γεγονός. Εξι χρόνια μετά, η αναταραχή που προκάλεσε δεν έχει αφήσει ίχνη και ο διχασμός που επιχείρησαν να προκαλέσουν οι εμπνευστές του έχει ξεχαστεί. Στην Ελλάδα του 2021, η τότε κυρίαρχη Αριστερά γέρασε πριν καταφέρει να ωριμάσει και κανείς δεν αμφισβητεί την ευρωπαϊκή πορεία της χώρας. Οι νεοναζί είναι στη φυλακή, όσοι από την Αριστερά συνέχισαν να υπερασπίζονται το «Οχι», στα αζήτητα. Ποιος θυμάται τον Λαφαζάνη ή την Κωνσταντοπούλου; Και εγώ υπερασπίστηκα το «Ναι», και εγώ έπαθα κατάθλιψη με τη συντριπτική πλειοψηφία του «Οχι», όμως δεν θεωρώ ότι έκανα τίποτε το ηρωικό. «Φυσικώ τω τρόπω» προσπάθησα να υπερασπιστώ την «κοινή ευπρέπεια» της ζωής μας, την common decency του Οργουελ.
Το δημοψήφισμα δεν σημάδεψε την πορεία της χώρας, όπως το κυπριακό πραξικόπημα και η κατάρρευση της δικτατορίας, για παράδειγμα. Δεν ήταν ιστορικό γεγονός και θα μου επιτρέψετε να αμφιβάλλω αν μπορεί κάποιος να το χαρακτηρίσει και ως πολιτικό γεγονός. Η ευκολία με την οποία αποδέχθηκε το κοινό του «Οχι» τη μετατροπή του σε «Ναι» συνηγορεί περί του αντιθέτου. Το 60% του «Οχι» δεν ήταν ένα συμπαγές πολιτικό σώμα με σαφείς στόχους. Αλλοι ήθελαν να φύγουμε από το ευρώ, άλλοι να φύγουμε από την Ευρώπη, άλλοι ήθελαν να μείνουμε στην Ευρώπη χωρίς όμως τα μνημόνια που μας είχε επιβάλει. Το ερώτημα δεν είναι πόσοι καταλάβαιναν το ερώτημα με τους οικονομικούς όρους και τα αγγλικά του. Το ερώτημα είναι πόσοι ενδιαφέρονταν να το καταλάβουν. Οσοι ψήφισαν «Ναι», ψήφισαν για την παραμονή στην Ευρώπη και ό,τι συνεπαγόταν. Οσοι όμως ψήφισαν «Οχι» δεν συζητούσαν καν τις συνέπειες της ψήφου τους. Ησαν αγανακτισμένοι, ήσαν θυμωμένοι και ήθελαν να ξεθυμάνουν. Και επειδή ξεθύμαναν, επιβράβευσαν τον Τσίπρα όταν το κήρυξε ανύπαρκτο. Τους έφτανε που είχαν ξεθυμάνει. Το δημοψήφισμα δεν ήταν πολιτικό γεγονός. Ηταν ένας ψυχικός σπασμός. Γι’ αυτό και πέρασε χωρίς να αφήσει ίχνη.
Εκτοτε ο Τσίπρας ψάχνει να βρει τον θυμό που του έδωσε την εξουσία. Πότε με τον Κουφοντίνα, πότε με την πανδημία. Κι έτσι η Αριστερά μεταμορφώνεται από πολιτική δύναμη σε ψυχικό σύνδρομο.