Την περασμένη Κυριακή η «Κ» ανέδειξε ένα σημαντικό ιστορικό ντοκουμέντο από τα Αρχεία Κωνσταντίνου Καραμανλή. Ο τέως βασιλιάς Κωνσταντίνος με τη συνδρομή του υπασπιστή του είχε προσπαθήσει κατά την περίοδο 1975-78 να οργανώσει πραξικόπημα ανατροπής του Κωνσταντίνου Καραμανλή και, σύμφωνα με όλα όσα αναφέρονται στο δισέλιδο (σελ. 14-15, «Καθημερινή» της Κυριακής 18 Ιουλίου 2021), οι επίδοξοι συνωμότες είχαν υπολογίσει ακόμα και το ενδεχόμενο δολοφονίας του τότε πρωθυπουργού. Πέρα από το προφανές ιστορικό ενδιαφέρον που έχουν αυτά τα έγγραφα, αξίζει μια γενικότερη παρατήρηση, σχετικά με την αίσθηση του χρόνου και της πολιτικής συγκυρίας που είχε ο τέως μονάρχης. Η απάντηση είναι ότι μάλλον ο Κωνσταντίνος είχε ελάχιστη επαφή με την πραγματικότητα, κάτι που προκύπτει και από την ανάγνωση αυτών των ιστορικών ντοκουμέντων. Ο τέως βασιλιάς αδυνατούσε να κατανοήσει ότι η Ελλάδα είχε αλλάξει ιστορική φάση και αυτή η κακή κρίση του τον είχε προδώσει και το 1967-68.
Ακόμα και σήμερα, 47 χρόνια μετά τη Μεταπολίτευση και τις οδυνηρές ωδίνες που την προκάλεσαν με τη μορφή του αηδούς Αττίλα στην Κύπρο, εξελίσσεται μια συζήτηση για το αν η χώρα εξακολουθεί να διανύει την ίδια ιστορική φάση, ή αν τα μνημόνια του 2010, οι εκλογές του 2012 ή το διχαστικό δημοψήφισμα του 2015 αποτέλεσαν σημεία καμπής για την επόμενη. Τυπικά διανύουμε ακόμα την Τρίτη Ελληνική Δημοκρατία, μια ιστοριογραφικού χαρακτήρα περιοδολόγηση με κριτήριο την (όχι δεδομένη πριν από το 1974) ομαλή διεξαγωγή ελεύθερων και δημοκρατικών εκλογών και την απρόσκοπτη διαδοχή των κομμάτων στην εξουσία. Δεδομένου ότι οι πιθανότητες πολιτικής ανωμαλίας έχουν εκμηδενιστεί για μια σειρά από πασίγνωστες αιτίες, η αναζήτηση της επόμενης ιστορικής φάσης ίσως πρέπει να επικεντρωθεί σε άλλους παράγοντες εξίσου σημαντικούς για την πορεία του σύγχρονου ελληνικού κράτους.
Ο πρώτος είναι, βεβαίως, η Τουρκία. Η πολύ δυσάρεστη κατάσταση την οποία έχει προκαλέσει η υπογραφή του τουρκολιβυκού μνημονίου δεν έχει ακόμα εκτιμηθεί και αναλυθεί επαρκώς στην Ελλάδα. Αντιμετωπίζεται μάλλον φοβικά και μέσα από έναν κακώς εννοούμενο «θεσμικό πατριωτισμό». Ο δεύτερος παράγοντας είναι εξίσου σημαντικός. Πρόκειται για το οικονομικό μοντέλο. Θα κατορθώσει η Ελλάδα να βρεθεί στο τρένο της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης; Ή θα παραμείνει μια χώρα με ένα παρωχημένο οικονομικό μοντέλο, στηριγμένο στον τουρισμό, στις χαμηλού επιπέδου υπηρεσίες και στη γεωγραφική θέση της ως τράνζιτ για διάφορες δραστηριότητες;
Τόσο στην πρώτη όσο και στη δεύτερη περίπτωση, υπάρχει σε σημαντικό τμήμα του πολιτικού και οικονομικού κατεστημένου της Ελλάδας αδυναμία ανάγνωσης τόσο των υφιστάμενων όσο και των δυνητικά νέων συνθηκών. Υπάρχουν, βέβαια, φωτεινές εξαιρέσεις αλλά πρέπει να πληθύνουν.