Η αρμόδια επιτροπή της UNESCO έχει υιοθετήσει πέντε στρατηγικούς στόχους (5cS) για την εφαρμογή της Σύμβασης Παγκόσμιας Κληρονομιάς (διασφάλιση της αξιοπιστίας των παγκόσμιων μνημείων, ενισχυμένα μέτρα προστασίας, προβολή του έργου της, ενεργός συμμετοχή των τοπικών κοινοτήτων). Εχουν θεσπισθεί μηχανισμοί παρακολούθησης και ελέγχου (monitoring) των εγγεγραμμένων μνημείων με την υποβολή (ανά εξαετία) περιοδικών εκθέσεων από τα κράτη.
Στις εκθέσεις αναφέρονται τα νομοθετικά και διοικητικά μέτρα που έχουν ληφθεί σε εθνικό επίπεδο για την εφαρμογή της σύμβασης, καθώς και η κατάσταση διατήρησης των μνημείων που βρίσκονται στην επικράτειά τους (άρθρο 29). Η διαδικασία αυτή χρησιμοποιείται ως εργαλείο για τον εντοπισμό των προβλημάτων ανά γεωγραφική ενότητα και την ανάπτυξη περιφερειακής συνεργασίας με κατάλληλες πολιτικές. Διατυπώθηκε η άποψη ότι εγκρίθηκε η έκθεση που υπέβαλε το 2013 η χώρα μας στην UNESCO για τις εργασίες που εκτελούνται στην Ακρόπολη με σαφή αναφορά στα έργα προσβασιμότητας για τα εμποδιζόμενα άτομα. Επισημαίνεται ότι οι εκθέσεις αυτές δεν εγκρίνονται (η έγκριση εργασιών προϋποθέτει την υποβολή σχετικής μελέτης) ούτε αποτελούν «λευκή επιταγή» για μελλοντικά έργα.
Υποστηρίχθηκε επίσης ότι «οι εργασίες για τη διαμόρφωση των διαδρομών στην Ακρόπολη για ΑμεΑ και εμποδιζόμενα άτομα, καθώς και η τοποθέτηση του ανελκυστήρα πλαγιάς θεωρούνται έργα μικρής κλίμακας».
Οι παρεμβάσεις σε παγκόσμια μνημεία δεν ελέγχονται μόνο για έργα μεγάλης κλίμακας, αλλά αν προσβάλλουν την εξέχουσα οικουμενική αξία τους. Αναφέρεται ενδεικτικά ότι το σχέδιο για την εγκατάσταση αναβατόριου στον αρχαιολογικό χώρο Μάτσου Πίτσου στο Περού αποτέλεσε θέμα πολλών συνεδριάσεων της Eπιτροπής. Σύμφωνα με έγκριτους επιστήμονες διεθνούς εμβέλειας, οι νέες διαμορφώσεις στην Ακρόπολη με υλικά μη αναστρέψιμα, ο σχεδιασμός, η έκταση και ο όγκος της κατασκευής, η διάσπαση της ενότητας των μνημείων του αρχαιολογικού χώρου πληγώνουν τον Ιερό Βράχο. Οι εργασίες αυτές αντίκεινται στις αρχές για την αυθεντικότητα και ακεραιότητα των μνημείων όπως ορίζονται από διεθνείς συμβάσεις και κανονιστικά κείμενα για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς. O Χάρτης του ICOMOS για την ερμηνεία και την ανάδειξη των τόπων πολιτιστικής κληρονομιάς (Κεμπέκ 2008) αναφέρει ότι οι παρεμβάσεις πρέπει να σέβονται τις βασικές αρχές της αυθεντικότητας στο πνεύμα του κειμένου Νάρα (χρήση και λειτουργία, υλικά, παραδόσεις, άυλες αξίες), προβάλλοντας τα μνημεία χωρίς να επηρεάζουν δυσμενώς τις πολιτιστικές τους αξίες ή να αλλοιώνουν ανεπανόρθωτα τη δομή τους.
Ολες οι υποδομές εξυπηρέτησης των επισκεπτών (κιόσκια, διάδρομοι κυκλοφορίας, ενημερωτικές πινακίδες) να είναι συμβατές με τον χαρακτήρα, τη χωροθέτηση και το περιβάλλον του χώρου. Ο Χάρτης του ΙCOMOS για τη διατήρηση των τόπων πολιτιστικής κληρονομιάς (Νέα Ζηλανδία, 2010) τονίζει ότι είναι απαραίτητο οι εργασίες να περιλαμβάνουν τον ελάχιστο βαθμό παρέμβασης για τη διατήρηση των αξιών και των χαρακτηριστικών των μνημείων. Το μνημόνιο της Βιέννης (Παγκόσμια Κληρονομιά και Σύγχρονη Αρχιτεκτονική, 2005) αναφέρει ότι στον σχεδιασμό δημόσιων χώρων σε τοποθεσίες παγκόσμιας κληρονομιάς πρέπει να δοθεί προσοχή στη λειτουργικότητα, στην κλίμακα, στα υλικά, στον φωτισμό, στις κατασκευές, στους οπτικούς άξονες και στη φύτευση. Το κριτήριο της ακεραιότητας, πυλώνας της έννοιας «εξέχουσα οικoυμενική αξία», στο πνεύμα του Χάρτη της Βενετίας, περιλαμβάνει και την έννοια της οπτικής ακεραιότητας του μνημείου.
Επομένως, οι απόψεις των υποστηρικτών των παρεμβάσεων στην Ακρόπολη ότι τα αισθητικά χαρακτηριστικά τραυματίζουν τους «ρομαντικούς ιδεαλιστές» δεν συνάδουν με τις ισχύουσες αρχές για την προστασία των μνημείων. Η διεθνής επιστημονική κοινότητα και η κοινωνία των πολιτών έχουν διατυπώσει έντονες αντιρρήσεις για τα έργα στην Ακρόπολη, καθώς και για τις αρχαιότητες στο μετρό Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη. Οι θέσεις αυτές δεν ερμηνεύονται ότι έχουν αντιπολιτευτικό χαρακτήρα ούτε αποτελούν θύματα πλάνης. Οι πρόσφατες παρεμβάσεις στην Ακρόπολη υποβαθμίζουν την αξιοπιστία της σύμβασης παγκόσμιας κληρονομιάς, δεν συμβάλλουν στην υλοποίηση των στόχων της βιώσιμης ανάπτυξης του ΟΗΕ και εκθέτουν διεθνώς τη χώρα μας.
* Η κ. Ελένη Μεθοδίου είναι αρχαιολόγος, πρώην αντιπρόεδρος της Επιτροπής Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.