Ελέφαντας στο δωμάτιο
Ακόμη μία δολοφονία με έμφυλο χαρακτήρα, αυτή της Γαρυφαλλιάς στη Φολέγανδρο, αναμόχλευσε την παθιασμένη και ούτως ή άλλως επίκαιρη συζήτηση για τις γυναικοκτονίες. Αυτή τη φορά ο δημόσιος διάλογος δεν εστίασε τόσο στο δόκιμο ή μη της ορολογίας· φαίνεται πως έχουμε προοδεύσει αρκετά ώστε να κατανοούμε πια ολοένα και περισσότερο ότι ο όρος «γυναικοκτονία» περιγράφει τις ειδικές συνθήκες του εγκλήματος – δεν αξιολογεί τα φύλα για να βγάλει νικητή. Παρ’ όλα αυτά, στεκόμαστε ακόμη κάπως αμήχανα μπροστά στον τεράστιο ελέφαντα στο δωμάτιο: το νομικό σκέλος των εγκλημάτων με σεξιστική βάση είναι ένα επιστημονικό θέμα που οφείλει να απασχολήσει τους ειδικούς. Τι γίνεται όμως με το κοινωνικό και πολιτισμικό σκέλος; Αυτό είναι δικό μας θέμα και δεν είναι ιδιαίτερα σαφές πώς πρέπει να το διαχειριστούμε.
Οχι μόνο σόου
Οι κραυγές δικαιωματισμού στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι δακρύβρεχτες επικλήσεις στο συναίσθημα και οι διακηρύξεις ηθικής ανωτερότητας (το λεγόμενο virtue-signaling) ενδέχεται να είναι εν μέρει χρήσιμες, αν και, ομολογουμένως, αφόρητες κι αντιαισθητικές. Χάρη σε αυτές, πάντως, ο μη εξοικειωμένος με τη γυναικεία καταπίεση κόσμος αρχίζει σιγά σιγά να ξυπνάει από τον προνομιακό ύπνο αδιαφορίας κι εφησυχασμού και να υποψιάζεται ότι κάτι δεν πάει καλά εκεί έξω. Γυναίκες δολοφονούνται με ανησυχητική συχνότητα από άνδρες που δεν έχουν κάτι συγκεκριμένο εναντίον τους, πέρα από μια ακατανίκητη επιθυμία να τις αφανίσουν επειδή αυτές τολμούν να αντισταθούν στη θέλησή τους. Δεν μιλάμε για παράγοντες του οργανωμένου εγκλήματος ή κακοποιά στοιχεία που θα φέρονταν έτσι σε οποιονδήποτε, ανεξαρτήτως φύλου. Πρόκειται για άνδρες υπεράνω υποψίας, που φαινομενικά συμπληρώνουν κάθε κουτάκι «φυσιολογικότητας» και που, φυσικά, δεν έχουν δώσει κανένα σημάδι ότι μπορούν να γίνουν βίαιοι. Μέχρι που γίνονται –ω, του θαύματος!– αποκλειστικά σε γυναίκες.
Γενναίοι στις πράξεις
Οπως έχει ειπωθεί άπειρες φορές, ο μισογυνισμός είναι πρωταρχικά μια παγιωμένη κουλτούρα που διαχέεται παντού. Με αυτό υπ’ όψιν, είναι σαφές πως δεν αρκεί να μιλάμε για να τον καταπολεμήσουμε – ακόμη κι αν τα λέμε ωραία, τόσο ωραία μάλιστα που εθιζόμαστε στον ήχο της φωνής μας και ξεχνάμε ότι το θέμα δεν είναι οι ομιλούντες αλλά οι παθούσες. Πέρα από τα ανέξοδα λόγια και τις φιλολογίες, σημασία έχουν κυρίως οι πράξεις. Δεν αρκεί να μην είμαστε ακραίοι σεξιστές εμείς οι ίδιοι για να έχουμε ήσυχη τη συνείδησή μας απέναντι σε όσα φρικτά εκτυλίσσονται μπροστά και δίπλα μας. Είναι ζωτικό να παίρνουμε θέση εκεί όπου η θέση έχει πρακτική αξία, δηλαδή στην αληθινή ζωή. Ω, ναι, εκεί όπου οι απόψεις μας μπορεί να έχουν κόστος.
Εχθροί δίπλα μας
Το κοινωνικό περιβάλλον, οι παρέες, τα άτομα που έχουμε επιλέξει να μας περιστοιχίζουν, αυτό δηλαδή που συνηθίζουμε να ονομάζουμε «κύκλο», είναι το πρώτο πεδίο στο οποίο οι πεποιθήσεις μας επαληθεύονται ή διαψεύδονται πανηγυρικά. Ασφαλώς, κανένας δεν ανακοινώνει στους φίλους του ότι σκοπεύει να σκοτώσει τη σύντροφό του στην επόμενη διαφωνία τους, όμως έχουμε δει ήδη αρκετούς θανάτους για να γνωρίζουμε ότι η βία δεν ξεκινάει από την κορύφωσή της. Αντιθέτως, επωάζεται ύπουλα με τη συνδρομή ιδεολογημάτων κι εκφράσεων που, παρά τον παλιομοδίτικα κλισέ χαρακτήρα τους, αποτελούν κατάφαση γνήσιου κι επικίνδυνου μισογυνισμού· και χτυπούν αμέσως καμπανάκι: «Οι γυναίκες προκαλούν», «οι άνδρες είναι από τη φύση τους επιθετικοί», «το πάθος του έρωτα περιέχει βία». Δεν είναι όλοι οι μισογύνηδες δολοφόνοι. Ομως οι μισογύνηδες δολοφόνοι δρουν με τέτοια άνεση ακριβώς επειδή ο μισογυνισμός είναι τόσο διαδεδομένος κοινωνικά. Αποδοκιμάζοντας, επομένως, τον μισογυνισμό στις πιο «αθώες» εκφάνσεις του, στερούμε από τις πιο ακραίες τη θεωρητική και προπαρασκευαστική νομιμοποίησή τους.
Ηθική και βιοπορισμός
Το επαγγελματικό περιβάλλον είναι εξίσου ζωτικής σημασίας στη διάδοση και στην εμπέδωση ιδεών. Οσοι, λοιπόν, παριστάνουν τους γενναίους μαχητές των γυναικείων δικαιωμάτων εκεί όπου η έκφραση των φρονημάτων τους θα αποφέρει μόνο επαίνους και χειροκροτήματα, καλό θα ήταν να δοκιμάσουν την πειθώ και τον ιδεαλισμό τους σε πιο απαιτητικά κοινά: σε συναδέλφους που θα τους επιτεθούν εν χορώ με το που αντιδράσουν σε κάποιο σεξιστικό παραλήρημα, σε εργοδότες που θα τους επιπλήξουν για τον ενοχλητικό «προοδευτισμό» τους εκβιάζοντας από θέση εξουσίας τη σιωπή τους, σε περιστάσεις όπου το κατά τ’ άλλα αυτονόητο θίγεται μπροστά τους, αλλά η υπεράσπισή του ενδέχεται να τους ζημιώσει. Οι εξυπνάδες πως «το θύμα τα ’θελε και τα ’παθε» ή ότι τάχα «δεν ξέρουμε όλη την ιστορία του εγκλήματος για να έχουμε άποψη» δεν ηττώνται μόνο στο δικαστήριο. Από τον καθημερινό λόγο είναι που πρέπει να ξεριζωθούν, ώστε να μην εξοπλίζουν επίδοξους γυναικοκτόνους με αυτοπεποίθηση.
Η αληθινή επανάσταση
Αλλαγές που δεν προϋποθέτουν ρήξη δεν είναι και πολύ ουσιαστικές αλλαγές. Η ρήξη, όμως, δεν είναι ένα σύνθημα πάνω σε ένα πανό, ούτε το σήμα κατατεθέν της τόσο εύκολης, στους ψηφιακούς καιρούς, μαζικής εχθροπάθειας. Είναι κυρίως ρήξη με το ίδιο μας το βόλεμα: με όσα έχουμε μάθει να ακούμε, να αποδεχόμαστε, να αναπαράγουμε. Οταν μάθουμε διαφορετικά, κάτι θα έχουμε πετύχει.