Κάθε χρόνο θα χρειαστεί να κρατήσουμε ενός λεπτού σιγή στη μνήμη νεκρών συναδέλφων. Κάθε χρόνο αυτά τα λεπτά γίνονται πιο πολλά. Από το 1989 έχουμε χάσει 97 μέλη μας σε 59 διαφορετικά περιστατικά και έχουμε διαχειριστεί αμέτρητες άλλες κρίσεις, επιθέσεις και απαγωγές, που ευτυχώς όμως η έκβασή τους επέτρεψε στο προσωπικό μας να γυρίσει πίσω ασφαλές. Δεν συνέβη το ίδιο με τον Τέντρος, τη Μαρία και τον Γιοχάνες, που βρέθηκαν νεκροί πριν από λίγες εβδομάδες στο Τιγκράι της Αιθιοπίας, δίπλα από το αυτοκίνητο που χρησιμοποίησαν σε τακτική διερευνητική επίσκεψη.
Πρωταρχικό μέλημα και διαρκής προσπάθεια μιας ομάδας στο πεδίο είναι η πρόσβαση και η εξασφάλιση της επαφής. Οι προκλήσεις κατά τη διάρκεια μαχών δεν είναι νέες, οι μάχες και κυρίως οι εμφύλιες συγκρούσεις δεν εκτυλίσσονται πλέον σε δίπολα, ούτε επιτρέπουν την πλήρη αναγνώριση των αντιμαχόμενων πλευρών.
Σήμερα επιχειρούμε ως επί το πλείστον σε περιοχές όπου μάχονται πολλαπλές ομάδες, συνήθως χωρίς ξεκάθαρη σύνδεση με μία μόνο κυβέρνηση, που διεκδικούν τοπική, θρησκευτική, πολιτική ανεξαρτησία και με εξαιρετικά απρόβλεπτα σχέδια. Σε αυτές τις συνθήκες, οι παραβιάσεις των διατάξεων του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου είναι συνεχείς, όμως δεν πρόκειται απλώς περί μη σεβασμού, αλλά και για αδυναμία εφαρμογής του νόμου και των κυρώσεών του σε συνθήκες ασάφειας της κρατικής κυριαρχίας.
Συγχρόνως, σύμφωνα με την αντιτρομοκρατική νομοθεσία πολλών κρατών, κάθε βοήθεια που παρέχεται σε περιοχές όπου δρουν ομάδες χαρακτηρισμένες ως «τρομοκρατικές» αποτελεί αιτία δίωξης για ανθρωπιστικές οργανώσεις, ενώ τα όρια προστασίας και ορισμού του άμαχου πληθυσμού εξαλείφονται. Οι άνθρωποι που παγιδεύονται ανάμεσα σε συγκρούσεις συνεχίζουν να πιστεύουν στον σεβασμό στην ανθρωπιστική δράση και στο διεθνές δίκαιο. Αντίθετα, σε έρευνες καταδεικνύεται πως υπάρχει αύξηση του ποσοστού αποδοχής των επιθέσεων σε ιατρικές δομές ως «παράπλευρες απώλειες» σε άτομα που δεν ζουν σε εμπόλεμες ζώνες, αλλά σε χώρες-μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ.
Οι τρομερές επιθέσεις σε δομές υγείας στη Συρία και στην Υεμένη, η αεροπορική επιδρομή των ΗΠΑ στο κέντρο τραύματος στην Κουντούζ του Αφγανιστάν το 2015, όπου σκοτώθηκαν 42 άνθρωποι, οδήγησαν στην απόφαση 2286 του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών τον Μάιο του 2016. Η απόφαση είχε ως στόχο τη διασφάλιση της παροχής ιατρικής φροντίδας και στις δύο πλευρές της πρώτης γραμμής, επέκτεινε επίσημα την προστασία στο ανθρωπιστικό προσωπικό και εδραίωσε την προστασία των νοσοκομείων.
Hταν μια πολιτική επαναβεβαίωση της νομιμότητας και της προστασίας της ανθρωπιστικής δράσης, η εφαρμογή της όμως παραμένει θεωρητική. Οι ασθενείς μας συνεχίζουν να δολοφονούνται στα κρεβάτια τους, τα νοσοκομεία βομβαρδίζονται και σε στιγμές καθημερινής φροντίδας ένοπλοι εισβάλλουν σε μαιευτική πτέρυγα και δολοφονούν λεχώνες και μαίες. (Στην πρωτεύουσα του Αφγανιστάν, την Καμπούλ, τον Απρίλιο του 2020, ένοπλοι εισέβαλαν στη μαιευτική πτέρυγα στο νοσοκομείο του Νταστ-ε-Μπαρτσί, σκοτώνοντας 16 γυναίκες και μία μαία των Γιατρών Χωρίς Σύνορα.)
Πολλές φορές αποφασίσαμε να αποσύρουμε τις ομάδες μας από το πεδίο. Στο Αφγανιστάν, στο Καμερούν ή στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, όπου σε ένα από τα πολλά περιστατικά ένα μωρό σκοτώθηκε στα χέρια της μητέρας του μπροστά στο προσωπικό μας, στο νοσοκομείο μας στο Ζέμιο.
Διαπραγματευόμαστε συνεχώς με εκατοντάδες άτομα, διασφαλίζουμε ότι οι δομές και τα οχήματά μας φέρουν ευδιάκριτη σήμανση, γνωστοποιούμε τις ακριβείς συντεταγμένες των ιατρικών δομών, ενώ ενημερώνουμε τακτικά για τις δράσεις μας.
Τίποτα, όμως, δεν φαίνεται να διασφαλίζει απόλυτα την προστασία των ασθενών μας και του προσωπικού μας. Σε κάθε επίθεση, αυτοί που υποφέρουν πιο πολύ είναι συνήθως αυτοί που δεν έχουν λόγο στις αποφάσεις.
Εμείς θα συνεχίσουμε να προσπαθούμε να τους προσεγγίσουμε, γιατί σεβασμός στην ανθρωπιστική δράση είναι σεβασμός στην ανθρωπότητα.
* Η κ. Χριστίνα Ψαρρά είναι γενική διευθύντρια του Ελληνικού Τμήματος των «Γιατρών Χωρίς Σύνορα».