Η τελευταία έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) είναι το τελευταίο παράθυρο δράσης της ανθρωπότητας, πριν η κατάσταση γίνει μη αντιστρεπτή. Ηδη, η παγκόσμια θερμοκρασία αυξήθηκε κατά 1,1 βαθμούς (1850-2020) και η σημερινή πορεία δείχνει προς αύξηση 3,5-4 βαθμούς στο τέλος του αιώνα.
Οι διακρατικές, κλιματικές και ταξικές ανισότητες έχουν δυστυχώς κορυφωθεί. Το 0,8% του πληθυσμού κατέχει το 45% του παγκόσμιου πλούτου, στη διάρκεια της πανδημίας αύξησε κατά $4 τρισ. (54%) τον πλούτο του, ενώ το φτωχότερο 50% του παγκόσμιου πληθυσμού κατέχει λιγότερο από το 1% του παγκόσμιου πλούτου. Οι πλουσιότεροι του 1% εξέπεμψαν (1990-2015) πάνω από διπλάσιο διοξείδιο άνθρακα, από το φτωχότερο 50%. Η αύξηση της θερμοκρασίας κατά 3 βαθμούς θα οδηγήσει 1,2 δισ. ανθρώπους να «ζουν» σε συνθήκες Σαχάρας. Κάθε χρόνο το 45% των φρούτων και λαχανικών (όσο 1,7 τρισ. μήλα), το 20% των γαλακτοκομικών, το 35% των αλιευόμενων ψαριών (όσο 3 δισ. σολομοί), το 30% των σιτηρών (όσο 763 δισ. πακέτα μακαρόνια) πετιούνται σε χωματερές.
Ο παγκόσμιος πληθυσμός το 2050, με την αναμενόμενη αύξηση κατά 2 δισ. ανθρώπων σε Αφρική και Ινδία, θα φθάσει συνολικά τα 10 δισ. κατοίκους. Στην Ε.Ε. και την Ιαπωνία, η μεσαία τάξη, που σήμερα αποτελεί το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού, αυξάνει κατά 0,5% κάθε χρόνο, ενώ στα 3 δισ. κατοίκων της Κίνας και της Ινδίας αυξάνει κατά 6%. Η μεσαία τάξη της Ασίας σύντομα θα αποτελεί το 85% της παγκόσμιας μεσαίας τάξης, δημιουργώντας νέα, τεράστια ζήτηση περισσότερων, ποιοτικά αναβαθμισμένων υπηρεσιών και αγαθών.
Με απλά λόγια, είναι ψέμα ότι βρισκόμαστε όλοι στην ίδια (κλιματική) βάρκα. Η αλήθεια είναι ότι βρισκόμαστε όλοι στην ίδια (κλιματική) καταιγίδα, αλλά κάποιοι (λίγοι) βρίσκονται σε κρουαζιερόπλοιο και κάποιοι (πολύ περισσότεροι) βρίσκονται σε σωσίβια βάρκα.
Ευρωπαϊκή Ενωση και ΗΠΑ φιλοδοξούν το 2050 να έχουν ουδέτερο ισοζύγιο άνθρακα, ενώ για το ίδιο έχει δεσμευτεί ο μεγαλύτερος ρυπαντής του κόσμου, η Κίνα, για το 2060 (παρά το γεγονός ότι μέχρι το 2035 θα αυξάνει τις εκπομπές – IPCC).
Προκειμένου να παραμείνει η παγκόσμια θερμοκρασία κάτω των 2° C πρέπει οι εκπομπές διοξειδίου άνθρακα να μειώνονται κατά 6% κάθε χρόνο, ενώ για κάτω του 1,5° C η ετήσια μείωση πρέπει να είναι 9%-10%. Παρ’ όλα αυτά, σήμερα παγκόσμια λειτουργούν ή κατασκευάζονται πάνω από 5.600 εργοστάσια άνθρακα, με μέσο χρόνο ζωής 30-40 έτη.
Η σημερινή εγκατεστημένη ισχύς ηλεκτρισμού των 7.566 GW (28% άνθρακας, 23% αέριο, 15% υδροηλεκτρικά, 11% φωτοβολταϊκά, 8% αιολικά) το 2050 σχεδόν θα έχει τριπλασιαστεί, φθάνοντας τα 20.391 GW, με σχεδόν 60% ανανεώσιμα (38% φωτοβολταϊκά, 20% αιολικά), 15% αέριο και από 7% το καθένα υδροηλεκτρικά και άνθρακας.
Για την παραγωγή πράσινου υδρογόνου (που θεωρείται το «καύσιμο» του μέλλοντος), σε ποσοστό 25% της παγκόσμιας τελικής κατανάλωσης ενέργειας, θα απαιτηθεί μια έκταση όση περίπου η Ινδία για εγκαταστάσεις φωτοβολταϊκών και αιολικών.
Για παγκόσμια θερμοκρασία κάτω των 2° C θα απαιτηθούν νέες επενδύσεις 78-130 τρισ. δολ. έως το 2050. Οι επενδύσεις μέχρι το 2030, από τις σημερινές των $1,7 τρισ./έτος, πρέπει να εκτοξευτούν στα $5 τρισ./έτος. Ομως, στο δεύτερο τρίμηνο του 2021 όλες οι κυβερνήσεις επένδυσαν μόλις $380 δισ. σε μέτρα καθαρής ενέργειας, όσο το 2% των συνολικών χρηματοδοτήσεων για αντιμετώπιση της COVID-19.
Τα συνολικά κονδύλια που επενδύονται σήμερα στην καθαρή ενέργεια αποτελούν μόλις το 35% των αναγκαίων.
Είναι πλέον εμφανές ότι η αναγκαιότητα επενδύσεων ιδιαίτερα αυξημένων ποσών σε «πράσινες» δράσεις Μετριασμού, Προσαρμογής και Ανθεκτικότητας απαιτεί νέες, εξαιρετικά γενναιόδωρες χρηματοδοτήσεις σε παγκόσμιο επίπεδο, σε ανεπτυγμένες και υπό ανάπτυξη χώρες.
Η απάντηση μπορεί να δοθεί μόνο μέσα από τη διαμόρφωση ενός σύγχρονου, παγκόσμιου, κλιματικού Bretton Woods, κατά το ανάλογο της συμφωνίας πριν από 77 χρόνια των νικητών του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Στην ομώνυμη διάσκεψη, το 1944, οι 44 συμμαχικές νικήτριες δυνάμεις αποφάσισαν τη σταθερή συναλλαγματική ισοτιμία των νομισμάτων, ώστε χωρίς χρηματοπιστωτικές αναταράξεις να προχωρήσει η μεταπολεμική διεθνής ανάπτυξη. Τώρα, το παγκόσμιο, κλιματικό Bretton Woods πρέπει με συντονισμό από τις ισχυρές οικονομίες να διευρύνει τους στόχους των μεγάλων χρηματοπιστωτικών οργανισμών, όπως ΔΝΤ, Παγκόσμια Τράπεζα, ΕΚΤ κ.ά., ώστε να μπορούν να χρηματοδοτούν εκτός από κράτη, επιπλέον μεγάλα projects Κυκλικής Οικονομίας και Απανθρακοποίησης σε όλο τον πλανήτη.
Κάποια μικρά, διστακτικά βήματα γίνονται. Σε πρόσφατη μελέτη του Official Monetary and Financial Institution περιλαμβάνονται αναφορές για: 1. συμπερίληψη της εκτίμησης του Κλιματικού Κινδύνου στα stress tests, ως χρηματοοικονομικού κινδύνου, 2. συμπερίληψη των χρηματοοικονομικών κινδύνων στις δημόσιες αξιολογήσεις και ανακοινώσεις τραπεζικών ιδρυμάτων και ασφαλιστικών εταιρειών, 3. θεσμοθέτηση κριτηρίων αειφορίας (ESG) για πράσινες χρηματοδοτήσεις των εμπορικών τραπεζών.
H ΕΚΤ δρομολόγησε πρόσφατα διαδικασίες για αξιολόγηση α) των κινδύνων μετάβασης σε ένα πράσινο παραγωγικό μοντέλο, και β)των κινδύνων από πρόκληση φυσικών καταστροφών.
Σε αυτήν την παγκόσμια προσπάθεια διαμόρφωσης του κλιματικού Bretton Woods και πραγματικής αντιμετώπισης της επερχόμενης κλιματικής κατάρρευσης, η Ελλάδα μπορεί να αναλάβει συγκεκριμένες πρωτοβουλίες. Εχουμε τη διεθνή αξιοπιστία, αφού ήδη από το 2014 είμαστε στις πέντε πρώτες χώρες παγκοσμίως σε κατά κεφαλήν παραγωγή πράσινης ενέργειας, ενώ το σημερινό πρόγραμμά μας για κλιματική ουδετερότητα είναι από τα πιο φιλόδοξα της Ε.Ε.
* Ο καθηγητής Γιάννης Μανιάτης είναι πρώην υπ. Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής.