Από την αρχή της πανδημίας όλοι, ειδικοί και μη, έλεγαν ότι ένα πράγμα είναι σίγουρο: αυτή η πανδημία κάποια στιγμή θα τελειώσει. Ετσι γίνεται πάντα. Το πρόβλημα είναι ότι κανείς μας σε κανένα στάδιο αυτού του μαρτυρίου δεν μπόρεσε να φανταστεί στ’ αλήθεια πώς θα μοιάζει αυτό το τέλος.
Κάποιο ρεαλιστικό τέλος, εννοώ. Γιατί πολλοί υπόσχονταν –και πολλοί πίστευαν– υπεραισιόδοξα σενάρια σύμφωνα με τα οποία ο ιός, κάπως μαγικά, θα εξατμιζόταν από μόνος του και θα εξαφανιζόταν στ’ απαλό αγέρι. Τώρα, όμως, έχει γίνει οδυνηρά προφανές ότι ο ιός δεν φεύγει. Δεν τον ξεφορτωνόμαστε. Είναι εδώ, θα μείνει εδώ και, αργά ή γρήγορα, θα κολλήσουμε όλοι. Οπότε τι εννοούμε όταν λέμε «τέλος» μιας πανδημίας ιού ενδημικού; Επιτρέψτε μου να σας πω μια ιστορία, που είχαμε ξαναπεί και παλαιότερα, με λιγότερες λεπτομέρειες.
Η πανδημία της «ασιατικής» ή «ρωσικής» γρίπης του 1889 προκάλεσε τον θάνατο περίπου ενός εκατομμυρίου ανθρώπων. Ηταν μία από τις μεγαλύτερες καταστροφές του 19ου αιώνα, έπληξε όλες τις κοινωνίες του πλανήτη και άφησε πίσω μεγάλα, βαθιά τραύματα. Είχε, ωστόσο, κάποια χαρακτηριστικά περίεργα, που την κάνουν να διαφέρει από άλλες εξάρσεις της εποχικής γρίπης. Πρώτα απ’ όλα, αντί να χτυπάει τους νέους (όπως η γρίπη του 1918), έπληττε κυρίως τους ηλικιωμένους. Επιπλέον, τα θύματα εμφάνιζαν συμπτώματα αρκετά διαφορετικά από αυτά της γρίπης. Η ασθένεια έπληττε σχεδόν όλα τα ζωτικά όργανα, ενώ σε πολλούς προκαλούσε την απώλεια της αίσθησης της όσφρησης. Επίσης, είχε το περίεργο χαρακτηριστικό ότι πολλοί ασθενείς εξακολουθούσαν να έχουν συμπτώματα για πολύ καιρό μετά τη νόσηση.
Σας θυμίζουν κάτι όλα αυτά;
Σήμερα κάποιοι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι η πανδημία του 1889 δεν οφειλόταν σε κάποιο στέλεχος του ιού της γρίπης, αλλά σε έναν κορωνοϊό, και συγκεκριμένα στον HCov-OC43 (OC43 για συντομία). Πρόκειται για έναν από τους επτά γνωστούς κορωνοϊούς που μεταδίδονται στους ανθρώπους, ο οποίος έκανε την πρώτη εμφάνισή του στο είδος μας περίπου πριν από 130 χρόνια, δηλαδή κάπου εκεί, την εποχή εκείνης της πανδημίας. Το ενδιαφέρον εδώ είναι ότι σήμερα ο OC43 είναι ένας από τους τέσσερις «άκακους» κορωνοϊούς, που το μόνο που μας προκαλούν είναι ένα απλό κρυολόγημα. Μια υπόθεση, την οποία διάβασα στο βιβλίο του Νικόλα Χριστάκη «Το βέλος του Απόλλωνα», λέει ότι ο κορωνοϊός αυτός έπεσε πάνω στον «παρθένο» ανθρώπινο πληθυσμό της εποχής προκαλώντας θανάτους και καταστροφή στις μεγαλύτερες ηλικίες εκείνης της γενιάς και ότι έγινε ενδημικός – δεν έφυγε ποτέ. Συνέχιζε να κυκλοφορεί στις ανθρώπινες κοινωνίες, απλά από ένα σημείο και μετά όλοι τον κολλούσαν ως παιδιά χωρίς συνέπειες, αποκτούσαν κάποιο βαθμό ανοσίας και έτσι η ανθρωπότητα μπόρεσε να ζει μαζί του μέχρι σήμερα. Είναι πιθανό, λένε, κάτι αντίστοιχο να συμβαίνει και τώρα.
Ο SARS-CoV-2 πάει, μας ξέφυγε. Δεν μαζεύεται, ειδικά τώρα που έχει επικρατήσει η μετάλλαξη «Δέλτα». Αργά ή γρήγορα θα τον κολλήσουμε όλοι. Βεβαίως, τώρα έχουμε εμβόλια. Ολοι θα κολλήσουμε, αλλά οι περισσότεροι από εμάς (εδώ στην Ελλάδα και σε μερικές άλλες πλούσιες χώρες) έχουμε θωρακίσει το ανοσοποιητικό μας σύστημα όσο μπορούμε, οπότε έχουμε μειώσει κατά πολύ τις πιθανότητες να μας κάνει κακό. Στο μέλλον θα έχουμε και όλο και καλύτερες θεραπείες για όσους νοσούν βαριά, ή για όσους έχουν long COVID. Και ακόμη αργότερα, όσο έρχονται οι επόμενες γενιές, θα τον κολλάνε ως παιδιά χωρίς συνέπειες. Κι έτσι η ανθρωπότητα θα μάθει να ζει μαζί του.
Πότε, όμως, θα έρθει ένα τέτοιο «τέλος»; Στο βιβλίο του, το οποίο κυκλοφόρησε πριν εγκριθούν τα εμβόλια και πολύ πριν εμφανιστεί η «Δέλτα», ο Χριστάκης υπολόγιζε ότι με τον ένα ή τον άλλο τρόπο οι πλούσιες κοινωνίες θα φτάσουν σε ένα σημείο συλλογικής «ανοσίας» που θα τους επιτρέπει να επιστρέψουν σε μια κανονικότητα το 2022, ενώ οι συνέπειες της πανδημίας παγκοσμίως θα συνεχίσουν να είναι εμφανείς μέχρι το 2024. Η «πανδημία του 1889», παρεμπιπτόντως, είχε φονικά «κύματα» μέχρι και το 1895. Οπότε, όπως έχουμε πια λίγο-πολύ αντιληφθεί όλοι, έχουμε καιρό ακόμα μέχρι να ξεμπερδέψουμε. Το «μετά», όμως, μπορεί να είναι κάπως διαφορετικό από ό,τι περιμέναμε πολλοί. Βλέπετε, νομίζαμε ότι το «μετά» θα είναι μια περίοδος ανεμελιάς και ανακούφισης. Ομως ο κορωνοϊός αυτός δεν θα φύγει. Δεν θα εξαφανιστεί. Οπως ο OC43 πριν από 130 χρόνια, θα μείνει, θα συνεχίσει να ζει μαζί μας. Και τότε οι άνθρωποι δεν ήξεραν τι είναι οι ιοί και τι ήταν αυτό που τους είχε βρει – τώρα ξέρουμε. Ο SARS-CoV-2 θα είναι πάντα μαζί μας και, ακόμη κι όταν θα πάψει να μας σκοτώνει, θα μας θυμίζει ότι, ως είδος, είμαστε ακόμα σχεδόν το ίδιο ανίκανοι να αντιμετωπίσουμε έναν μικροσκοπικό, αόρατο εχθρό, όσο ήμασταν πριν από 130 χρόνια.