Ανάμεσα στο 1955 και στο 1965 συνέβη μια κοσμογονία. Ο κόσμος άλλαζε τόσο γρήγορα που κάθε χρόνος έφερνε τεράστιες αλλαγές στον τρόπο ζωής, στον καταναλωτισμό, στα ταξίδια, στην τεχνολογία, στα ήθη. Αν δει κανείς μια ελληνική ταινία του 1957 και του 1962 θα δυσκολευτεί να πιστέψει ότι σε μια πενταετία οι προτεραιότητες θα ήταν τόσο διαφορετικές. Το ίδιο θα διαπίστωνε αν περπατούσε στους κεντρικούς δρόμους της Αθήνας. Κοσμογονία…
Εκείνα τα χρόνια όμως της οικονομικής ανάπτυξης και της γοργής αστικοποίησης της Ελλάδας, ξεδιπλώθηκε μια καλλιτεχνική άνοιξη. Θα μπορούσε να πει κανείς πως η άνθηση των τεχνών άρχισε αμέσως μετά τον πόλεμο σταδιακά και πως ήδη στα μέσα της δεκαετίας του ’50 είχε διατυπωθεί ένα νέο αίτημα για πολιτιστική ανανέωση και πνευματική εγρήγορση. Αυτό το κλίμα της προδικτατορικής Ελλάδας είναι κάτι μοναδικό ως προς την πυκνότητά του, σπάνιο ως προς την ποιότητα. Ακόμη και σήμερα που τόσα έχουν αναλυθεί για τη μεταπολεμική Ελλάδα, πιστεύω ότι πολλά μένουν ακόμη για να κατανοήσουμε το πολυπαραγοντικό φαινόμενο που ακούει στο όνομα καλλιτεχνική άνοιξη του ’60. Δεν ήταν απλώς μια έκρηξη δημιουργίας, αλλά μια βαθιά τομή στο κοινωνικό υποσυνείδητο.
Ασφαλώς ήταν και μια μεταπολεμική, μετα-τραυματική αντίδραση. Ηταν και μια ανάγκη ερμηνείας ενός συλλογικού πνεύματος, μιας ολόκληρης χώρας με τις πολλές εκδοχές της, που μπορούσαν, ενδεχομένως, να συναιρεθούν σε μια νέα μουσική γλώσσα. Η καινοτομία που έφερε μεταπολεμικά ο Μίκης Θεοδωράκης υπονοούσε μια επανεκκίνηση, περισσότερο, όμως, δήλωνε μια πρόθεση. Ηταν μια ανάγκη συμπερίληψης (και όχι αποκλεισμού) και ίσως επανερμηνείας του ελληνικού τρόπου, με υλικά έναν νέο αλλά οικείο ήχο και σαφώς μια γλώσσα που αντλούσε από την ποίηση. Διεθνώς, ήταν μια σπάνια και πολύτιμη σύμπραξη μουσικής και γλώσσας. Ενα ιδίωμα. Και η επανάσταση αυτή συνέβαινε ταυτόχρονα και παράλληλα με την οικονομική και κοινωνική μεταμόρφωση μιας χώρας. Η πνευματικότητα της κατά τα άλλα υλιστικής και φιλισταϊκής Ελλάδας του ’60 είναι ένα φυσικό παράδοξο μιας εθνικής μεταμόρφωσης.
Για κάθε Ελληνα διαφορετικών γενεών, η παρακαταθήκη του Μίκη Θεοδωράκη αγγίζει κάτι βαθύ. Ισως δύσκολο να μεταφραστεί σε λέξεις, και ενδεχομένως αντιφατικό και φευγαλέο. Ορίζει μια βαθιά συγκίνηση για όλα όσα αγαπάμε στην Ελλάδα, για όλα όσα φέρουμε μέσα μας, για όλα όσα μας ενώνουν. Η έξοδος του Μίκη επανέφερε, έστω πρόσκαιρα, μια ηθική κλίμακα αξιών.