Το καλοκαίρι που τελειώνει ήταν εφιαλτικό. Η κλιματική κρίση ξεγύμνωσε την επί μακρόν σαθρή μας οργάνωση στη διαχείριση της φύσης και δη των πυρκαγιών, και δεν μπορούμε πλέον να κρυφτούμε. Η κλιματική αλλαγή δεν είναι αναπάντεχη. Η ξηρασία άρχισε από τον Απρίλιο, και η φωτιά στα Γεράνεια τον Μάιο έδειξε το μέγεθος του προβλήματος που έρχεται. Οι επιτελικές αναφορές της Επιτροπής Γκόλνταμερ που ακολούθησε το Μάτι έμειναν στο ράφι. Δεν είχαν διανοιχθεί δασικοί δρόμοι και αντιπυρικές ζώνες, οι αποψιλώσεις ήταν αποσπασματικές και παρότι αυξήθηκαν κατά τι τα εναέρια μέσα (που δεν αποτελούν πανάκεια) δεν είχαμε επαρκή κάλυψη.
Το ερώτημα όμως που προκύπτει είναι, γιατί αποτύχαμε; Και, ακόμη σημαντικότερο, τι μπορούμε να κάνουμε γι’ αυτό; Η αντιπολίτευση βιάστηκε να τα ρίξει όλα στην «αποτυχία του επιτελικού κράτους» και κυρίως να απαιτήσει παραιτήσεις, οι οποίες θα κατεδείκνυαν ότι η κυβέρνηση απέτυχε, και η κυβέρνηση απάντησε με τον ανασχηματισμό. Ομως, διαβάζοντας τις αναλύσεις από το τις πταίει για την έλλειψη πρόληψης και την περιορισμένη αποτελεσματικότητα στην αντιμετώπιση των πυρκαγιών, προκύπτει ανάγλυφα η χαοτική οργάνωση και η έλλειψη λογοδοσίας, καθώς και η κατάτμηση αρμοδιοτήτων και προσωπικού προκειμένου να ικανοποιηθούν μικροπολιτικά αιτήματα. Η αντιδιαστολή με τη λειτουργία του «112» που έσωσε ζωές σε ακραίες συνθήκες έδειξε πώς η σωστή διάρθρωση κάνει τη διαφορά.
Οι καταστροφικές πυρκαγιές μάς έδειξαν ότι το κράτος απέτυχε γιατί δεν είναι ακόμη αρκετά επιτελικό. Το βασικό πρόβλημα που κλήθηκε να αντιμετωπίσει ο νόμος του επιτελικού κράτους είναι η έλλειψη λογοδοσίας και η διαχρονική ανυπαρξία μετρήσιμου αποτελέσματος. Αυτό αποτελεί το βαθύ αίτιο της ελληνικής κρίσης που είχε εντοπίσει, αλλά δεν είχε αντιμετωπίσει, το μνημόνιο. Το ίδιο ισχύει για την οργανωτική διάρθρωση του Δημοσίου, που χρειάζεται επειγόντως δομές με αρμοδιότητες, πόρους, δεξιότητες, μετρήσιμα αποτελέσματα και κίνητρα να κάνουν τη δουλειά τους χωρίς να πρέπει ή και να μπορούν να ανακατεύονται οι πολιτικοί. Η αντιπολίτευση, ενώ κοιτάει τα συμπτώματα του προβλήματος, δεν ακουμπάει καν τα βαθύτερα αίτια. Ζητεί οικονομική ενίσχυση πληγέντων (και πρόωρες συνταξιοδοτήσεις, π.χ. ρητινοσυλλεκτών – την προσφιλή αυτοκτονική λύση των πολιτικών μας), και προσφέρει ευχολόγια για «συνολική πολιτική» και συντονισμό. Δυστυχώς, όλα αυτά τα μεγαλεπήβολα συντονιστικά όργανα, τα οποία δεν αντιμετωπίζουν τα διαρθρωτικά προβλήματα των υφισταμένων υπηρεσιών, δεν βοηθούν.
Αυτό που χρειαζόμαστε είναι ένα πολύ πιο επιτελικό κράτος, το οποίο θα δρα σε συνεργασία με ιδιώτες και ΜΚΟ (από εξωραϊστικούς συλλόγους μέχρι εθελοντές – θεσμό που πρέπει να ενισχύσουμε τάχιστα). Με δεδομένη την ανεπάρκεια του Δημοσίου και τις ανάγκες που έχουμε, το να αντιμάχεται το ΚΙΝΑΛ θεσμούς σαν αυτόν των αναδόχων αναδάσωσης είναι ακατανόητο. Η αντιπολίτευση θα πρέπει να προσφέρει εποικοδομητική, όχι ιδεοληπτική κριτική. Θα πρέπει να δούμε πώς το Δημόσιο θα συνεργαστεί με τον ιδιωτικό τομέα, και πώς η Κεντρική Διοίκηση θα συνεργαστεί με τους Δήμους και την κοινωνία των πολιτών με αναδιάρθρωση και αποσαφήνιση των ευθυνών. Η κυβέρνηση, μετά το βαρύ χτύπημα των πυρκαγιών, έλαβε ένα αναπάντεχο πολιτικό δώρο από την ανικανότητα της αντιπολίτευσης να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων. Η δε αντίδραση του ΣΥΡΙΖΑ στην τοποθέτηση Αποστολάκη ήταν μια σαφής ένδειξη παλαιοκομματισμού του χειρίστου είδους, που δίνει μια ακόμη ευκαιρία στην κυβέρνηση. Αλλά αυτό θα απαιτήσει θάρρος. Ο ανασχηματισμός από μόνος του δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τα προβλήματα. Το νέο υπουργείο Πολιτικής Προστασίας θα πρέπει να αλλάξει πολλά – το ίδιο και η αναβαθμισμένη Διεύθυνση Δασών στο ΥΠΕΝ. Και θα πρέπει να εστιάσουμε επιτέλους στο Περιβάλλον.
Ο κ. Μητσοτάκης θα πρέπει να αδράξει την ευκαιρία να προτείνει ένα νέο μοντέλο διαχείρισης τόσο των πυρκαγιών, όσο και του περιβάλλοντος γενικότερα, χώρου όπου, παρ’ όλη τη ρητορική, η κυβέρνηση έχει ισχνό έργο και προβληματική πολιτική. Θα πρέπει να αντισταθεί στο κόμμα του, στους παραδοσιακούς καλοθελητές, όσους φοβούνται ότι θα πληγούν από την αναγκαία αναδιάταξη αρμοδιοτήτων και να κοιτάξει μπροστά. Το στοίχημα του επιτελικού κράτους τώρα θα κριθεί.
* Ο κ. Μιχαήλ Γ. Ιακωβίδης (www.jacobides.com) κατέχει την Εδρα Sir Donald Gordon Chair Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας στο London Business School, όπου είναι καθηγητής Στρατηγικής. Είναι σύμβουλος Στρατηγικής στην Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού.