Ομολογώ πως δεν πήγα να παρακολουθήσω την παράσταση της Μαρίνας Αμπράμοβιτς. Αποφεύγω τις συγκεντρώσεις, ακόμα και αν τηρούνται (λέμε τώρα…) τα μέτρα ασφαλείας ή ακόμα και αν είναι όλοι (υποτίθεται…) εμβολιασμένοι.
Ομως, ακόμα και αν δεν υπήρχε πανδημία, δεν νομίζω να πήγαινα διότι πρέπει κάπως να υπηρετήσουμε και μια κάποια αγοραφοβία που μας δέρνει σε προσωπικό επίπεδο, κυρίως όμως επειδή μου είναι από αδιάφορη έως απωθητική αυτή η μαζική λατρεία με τη Μαρία Κάλλας. Λατρεία, που εντέλει δεν έχει να κάνει με το συγκλονιστικό έργο της μεγάλης υψιφώνου, αλλά με μια περσόνα που έχει εν πολλοίς κατασκευαστεί μετά τον θάνατό της. Τέλος, ένας ακόμα λόγος είναι ότι η Αμπράμοβιτς έχει πίσω, σε βάθος χρόνου, τον πιο γόνιμο, ερεθιστικό εαυτό της ως καλλιτέχνις.
Δεν είναι απαξίωση ούτε σνομπισμός απέναντι σε μια δημιουργό που τιμάται παγκοσμίως σε κορυφαία πολιτιστικά ιδρύματα. Και, βέβαια, δεν θα μπορούσα να περιφρονήσω μια γυναίκα και καλλιτέχνιδα που υπήρξε φαινόμενο πρωτοπορίας και τόλμης τις δεκαετίες του ’70, του ’80, αλλά και έως πρόσφατα στα εικαστικά δρώμενα και στη διεθνή σκηνή της τέχνης της περφόρμανς.
Τεράστια, και πολύπλευρη, ιστορία η περφόρμανς. Ειδικά τότε όμως, σε εποχές κατά τις οποίες η περφόρμανς εξελίχθηκε δυναμικά με πολύ επιθετικές, έως και σοκαριστικές, δομές (από τους Βιεννέζους Αξιονιστές, τον Ελληνοαυστραλό Στέλαρκ έως την Καρόλι Σίμαν και τον πολύ μεταγενέστερο Φράνκο Μπι), η Αμπράμοβιτς, κινούμενη σε αυτό το πνεύμα διάρρηξης των ταμπού, ενσωμάτωσε (στην κυριολεξία ενσωμάτωσε!) αφηγήσεις που υπερέβαιναν την ίδια και τον μικρόκοσμό της θέτοντας ένα πολύ καίριο ερώτημα: εάν, π.χ., ένας συγγραφέας δοκιμάσει να τραβήξει στα άκρα τα όρια του εργαλείου του (της γλώσσας), ένας περφόρμερ τι εργαλείο έχει; Μα το σώμα του. Αυτό έχει μια πολύ εύλογη συνέπεια: δοκιμάζει τα σωματικά του όρια μέσω του σωματικού πόνου, μέσω της σωματικής αντοχής.
Τι προκύπτει από αυτό; Σαδομαζοχισμός ή τέχνη; Αυτοκαταστροφή ή γόνιμος σπαραγμός; Μεγάλη συζήτηση. Ας πούμε εδώ ότι τα πάντα κρίνονται κατά περίπτωση και εκ του αποτελέσματος – και, πάνω απ’ όλα, από τον χρόνο.
Αν σήμερα τα κοπρολαγνικά θεάματα και τα αιματηρά σφαγεία των Βιεννέζων Αξιονιστών μοιάζουν παρωχημένα, το έργο (ή τα έργα αν θέλετε) της Αμπράμοβιτς επιδεικνύει μια τεράστια αντοχή στον χρόνο. Η Αμπράμοβιτς είναι Ιστορία, όσο αν η ίδια αντιστέκεται σε αυτό είτε με ένα γόνιμο, δημιουργικό τρόπο, είτε άγονα, εμμονικά.
Δεκατρία χρόνια πριν, το 2008, η μορφή και το έργο της Αμπράμοβιτς αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για τη νουβέλα μου «Η ανάκριση». Είχα εκεί συμπεριλάβει κάποιες αποστροφές της Αμπράμοβιτς: «Τι να την κάνεις την ευτυχία; Δεν έχει τίποτα να σου μάθει», «η απόφαση είναι πολύ πιο σημαντική απ’ τον ίδιο τον πόνο», «στο τέλος είσαι πραγματικά μόνος, ό,τι κι αν κάνεις», «τέχνη ίσον ενέργεια». Αυτό είναι η Μαρίνα Αμπράμοβιτς. Συνεχής, αδιάκοπη ενέργεια – που μερικές φορές πια δεν αντέχεται.