Το πέρασμα από το καλοκαίρι στο φθινόπωρο είναι πάντα μια στιγμή απολογισμού για το πρόσφατο παρελθόν και αναμέτρησης με νέες προκλήσεις. Και η σημαντικότερη εξέλιξη είναι, προφανώς και εκτός απροόπτου (της ξαφνικής, δηλαδή, εμφάνισης κάποιας επικίνδυνης μετάλλαξης), το τέλος της πανδημίας. Ενάμιση χρόνο μετά την εισβολή της στη ζωή μας, ο αποχαιρετισμός δεν είναι τόσο σαφής και άμεσος όσο θα επιθυμούσαμε. Ομως, ο μαζικός εμβολιασμός λειτούργησε και η ζωή επιστρέφει σταδιακά στην κανονικότητα. Το φετινό φθινόπωρο δεν έχει καμία απολύτως σχέση με το περυσινό. Η COVID-19 δεν θα εξαφανιστεί, θα μετατραπεί όμως σε μια απλή και ακίνδυνη ενδημική ασθένεια. Η σταδιακή υποχώρηση της πανδημίας, κάπως σαν το νερό μιας πλημμυρίδας που υποχωρεί, θα μας αποκαλύψει τελικά και την πραγματική κληρονομιά της. Γράφτηκαν το διάστημα που πέρασε για το θέμα αυτό πάρα πολλά, συνήθως υπερβολικά. Η αίσθησή μου ήταν πάντα πως τελικά θα μας μείνουν λίγα αλλά όχι ασήμαντα πράγματα, όπως η τεράστια συμβολή της επιστημονικής έρευνας, η ανάγκη ενδυνάμωσης των διεθνών οργανισμών, η διάρρηξη της σχέσης τόπου εργασίας και τόπου διαμονής, και η μεγάλη σημασία των άμεσων ανθρώπινων επαφών.
Η οικονομία, όπως δείχνουν όλοι οι δείκτες, έχει μπει όχι απλά σε μια δυναμική ανάκαμψης, αλλά σε τροχιά πραγματικής εκτίναξης. Αυτό οφείλεται εν μέρει στην υποχώρηση της πανδημίας, καθώς υπήρξε τεχνητή πηγή οικονομικής ύφεσης και μείωσης της κατανάλωσης, και εν μέρει στις κρατικές πολιτικές ενίσχυσης νοικοκυριών και επιχειρήσεων, που οδήγησαν στην αύξηση των καταθέσεων.
Οπως είναι φυσικό, η υποχώρηση της πανδημίας επαναφέρει την οικονομία στην πρότερη τροχιά της, κάτι που φάνηκε πολύ καθαρά με την εντυπωσιακή επανέναρξη του τουρισμού. Και η νέα αυτή τροχιά αναμένεται να είναι εκρηκτική, εάν κρίνουμε από τον συνδυασμό των πόρων του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης και της αύξησης των ξένων επενδύσεων που έχουν αρχίσει να αποκτούν χαρακτηριστικά
χιονοστιβάδας.
Πέρα όμως από αυτό, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η πολιτική αλλαγή του 2019 σηματοδότησε συμβολικά, αλλά και ουσιαστικά, το τέλος της κρίσης του 2010 και την έναρξη ενός νέου αναπτυξιακού κύκλου, τόσο στην πολιτική όσο και στην οικονομική σφαίρα. Η δυναμική αυτή διακόπηκε απότομα τον Μάρτιο του 2020, οδηγώντας σε ένα περίεργο φαινόμενο: μια κυβέρνηση που χρειάστηκε να λειτουργήσει ως πυροσβέστης μιας πρωτό-
γνωρης κρίσης.
Η υποχώρηση της πανδημίας μάς μεταφέρει πίσω στο 2019 και προσφέρει μια πρώτης τάξης ευκαιρία στην κυβέρνηση για μια επανεκκίνηση – δεδομένης της αποτυχίας του ανασχηματισμού. Και αυτό γιατί το πολιτικό της κεφάλαιο, όπως δείχνουν όλες οι δημοσκοπήσεις, παραμένει εξαιρετικά υψηλό, ενώ η αντιπολίτευση αδυνατεί να ξεφύγει από την άγονη καταγγελία των πάντων, τα σκουριασμένα σχήματα, την προσμονή της πολιτικής ανωμαλίας, τις ψευδαισθήσεις ορμπανισμού και τη συμπόρευση (αν όχι ενθάρρυνση) με τη χυδαιότητα του μικρόκοσμου των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Είναι λοιπόν όλα αγγελικά πλασμένα; Οπως πάντα συμβαίνει στη ζωή, οι θετικές εξελίξεις συνοδεύονται από σκιές και κινδύνους: από την τεράστια πρόκληση της κλιματικής αλλαγής (που, όπως κάθε πρόκληση, αποτελεί και μια μεγάλη ευκαιρία), την ανάγκη μετακύλισης των προσόδων της αναπτυξιακής δυναμικής στους πιο αδύναμους και στους νέους, των οποίων οι μισθοί παραμένουν καθηλωμένοι σε χαμηλά επίπεδα, το τσουνάμι ανατιμήσεων που προκαλούν τα προβλήματα της παγκόσμιας εφοδιαστικής αλυσίδας και της ραγδαίας αύξησης του κόστους της ενέργειας, έως τη μεταρρυθμιστική ροπή που πάντα κινδυνεύει να προσκρούσει στην ισχύ της αδράνειας, τον πειρασμό της μετριότητας και την επανάκαμψη του φόβου του πολιτικού κόστους που τόσα μας στοίχισαν στο παρελθόν.
Ομως έπειτα από μια δεκάχρονη (τουλάχιστον) οικονομική κρίση και μια αναπάντεχη και φονική πανδημία, θεωρώ πως δεν είναι καθόλου άδικο ή υπερβολικό να αδράξουμε την ευκαιρία, που μας δίνει το ξεκίνημα αυτού του φθινοπώρου, για να αναλογιστούμε πού ήμασταν έως πρόσφατα και πού βρισκόμαστε πλέον.
* Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, κάτοχος της έδρας Gladstone στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.