H μάχη για την ψυχή της Ευρώπης

H μάχη για την ψυχή της Ευρώπης

3' 38" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Η υπερσυντηρητική κυβέρνηση της Πολωνίας δεν ήταν ευτυχής με τα προσκόμματα που έθετε το συνταγματικό δικαστήριο της χώρας στο εθνικιστικό και θεοκρατικό πρόγραμμά της. Τι έκανε λοιπόν; Αντί να προσαρμόσει τις πολιτικές της στο εθνικό Σύνταγμα και στο ευρωπαϊκό κράτος δικαίου, άλλαξε τους δικαστές. Τους συνταξιοδότησε πέντε χρόνια νωρίτερα, επιτρέποντας παράλληλα στον υπουργό Δικαιοσύνης να παρατείνει τη θητεία όσων επιθυμεί και να ορίζει ή καθαιρεί προέδρους δικαστηρίων. Με σωρεία νόμων τα τελευταία τέσσερα χρόνια, η πολωνική κυβέρνηση μπορεί να επιβάλλει κυρώσεις στους δικαστές όλων των βαθμίδων, των οποίων οι αποφάσεις δεν της είναι αρεστές. Μπορεί να διατηρεί εκκρεμείς πειθαρχικές κυρώσεις εις βάρος αντιφρονούντων δικαστών για απεριόριστο διάστημα. Οι δικαστές μπορούν να διωχθούν ακόμα κι επειδή άσκησαν τη στοιχειώδη υπό το δίκαιο της Ε.Ε. δυνατότητα να αιτηθούν έκδοση προδικαστικής απόφασης από το Δικαστήριο της Ε.Ε., εάν έτσι κρίνουν απαραίτητο.

Η Ευρώπη έχει πρόβλημα κράτους δικαίου τα τελευταία τέσσερα χρόνια, και το πρόβλημα λέγεται Πολωνία του Μοραβιέτσκι (και Ουγγαρία του Ορμπαν). Πλέον η αντιπαράθεση της πολωνικής κυβέρνησης με την Ε.Ε. πέρασε σε άλλο επίπεδο, πρωτόγνωρο ακόμα και για τα δεδομένα της κυβέρνησης του κόμματος «του Νόμου και της Δικαιοσύνης» (sic). Αφού η κυβέρνηση στελέχωσε παράνομα με εκλεκτούς της το συνταγματικό δικαστήριο, το παράνομα αυτό (κατά το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων) στελεχωμένο ανώτατο δικαστήριο αποφάσισε να εξουδετερώσει προκαταβολικά αποφάσεις του Δικαστηρίου της Ε.Ε. που κρίνουν κάποιες πράξεις του ως παράνομες. Επραξε λοιπόν το αδιανόητο: αμφισβήτησε την ίδια την υπεροχή του δικαίου της Ε.Ε., κρίνοντας συγκεκριμένα άρθρα της Συνθήκης της Ε.Ε. ως αντισυνταγματικά!

Η αμφισβήτηση της υπεροχής του ευρωπαϊκού δικαίου δεν είναι μόνο προσβλητική για την Ε.Ε., ακυρώνει και τη δυνατότητά της να λειτουργήσει. Χωρίς υπεροχή του ενωσιακού δικαίου δεν μπορεί να υπάρξει ενιαία αγορά. Η Ευρώπη είναι πάνω από όλα ένα δικαιοκρατούμενο σύστημα –μια πολιτεία που χτίστηκε πάνω σε μια αγορά που χτίστηκε πάνω σε ένα κράτος δικαίου. Τα κράτη-μέλη αποδέχονται τις Συνθήκες και δεσμεύονται από αυτές. Αυτό καθιστά την Ε.Ε. μια οντότητα πολύ πιο ολοκληρωμένη από έναν περιφερειακό ΟΗΕ ή μια ζώνη ελεύθερου εμπορίου. Αυτό το θεμέλιο της Ενωσης αμφισβήτησε ευθέως το πολωνικό ανώτατο δικαστήριο.

Η αμφισβήτηση της υπεροχής του ευρωπαϊκού δικαίου δεν είναι μόνο προσβλητική για την Ε.Ε., ακυρώνει και τη δυνατότητά της να λειτουργήσει.

Το ίδιο συνταγματικό δικαστήριο το 2021 απαγόρευσε τις αμβλώσεις, ακόμα και για βαριά και αναντίστρεπτη εμβρυακή δυσπλασία (98% των αμβλώσεων γίνονταν για αυτό τον λόγο). Το πολωνικό κράτος διώκει πλέον το ιατρικό προσωπικό που επιβοηθά την άμβλωση, αφήνοντας τις γυναίκες στο έλεος κινδύνων και παρανομίας. Είναι ένα ανοιχτό φιλοσοφικό ερώτημα κατά πόσον η θεοκρατία που παραβιάζει το θεμελιώδες δικαίωμα της γυναίκας να επιλέγει είναι συμβατή με το ευρωπαϊκό κράτος δικαίου. Λιγότερο επιδεκτικό εναλλακτικών απαντήσεων, όμως, είναι το ερώτημα εάν μια χώρα μπορεί να αρνείται τις Συνθήκες της Ε.Ε., τον καταστατικό χάρτη δικαιωμάτων και υποχρεώσεών της στην Ευρώπη, χωρίς να αποχωρεί από την Ενωση. Τα λεφτά, βέβαια, είναι πολλά: 57 δισ. περιμένει η Πολωνία από τον προϋπολογισμό της Ε.Ε. Από την ένταξή της το 2004, η Πολωνία είναι καθαρός αποδέκτης ευρωπαϊκών πόρων. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες ήταν η ταχύτερα αναπτυσσόμενη οικονομία. Δεν προκαλεί έκπληξη ότι μόνο 17% των Πολωνών θέλουν να φύγουν από την Ε.Ε. Πολλά εκατομμύρια είναι εκείνοι που προσβλέπουν στην Ευρώπη ως το τελευταίο οχυρό εγγυήσεων για τα δικαιώματα και τις ελευθερίες τους.

Το άρθρο 2 της Συνθήκης Ε.Ε. ορίζει: «Η Ενωση βασίζεται στις αξίες του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της ισότητας, του κράτους δικαίου, καθώς και του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων των δικαιωμάτων των προσώπων που ανήκουν σε μειονότητες. Οι αξίες αυτές είναι κοινές στα κράτη-μέλη εντός κοινωνίας που χαρακτηρίζεται από τον πλουραλισμό, την απαγόρευση των διακρίσεων, την ανοχή, τη δικαιοσύνη, την αλληλεγγύη και την ισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών» Στην ιστορία της Ε.Ε. υπήρχαν πάντα οι αντιστάσεις εκείνων που είναι ευτυχείς να απολαμβάνουν τα ωφελήματα της Ευρώπης χωρίς να συνεισφέρουν στα βάρη της και χωρίς να σέβονται τις αξίες της.

Από τη μια, όσοι βλέπουν την Ευρώπη ως μια συναλλακτική σχέση, μια ευκαιριακή, οπορτουνιστική συμπόρευση. Κι από την άλλη, χώρες και πολιτικές δυνάμεις που αντιλαμβάνονται την ευρωπαϊκή ενοποίηση ως αμοιβαία πολυμερή δέσμευση και βλέπουν στην Ενωμένη Ευρώπη τον αξεπέραστο στρατηγικό ορίζοντα της χώρας τους, συνώνυμο προόδου και ασφάλειας. Είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια απλή διαφορά οπτικής: είναι η μάχη για το μέλλον και την ψυχή της Ευρώπης.

* Ο κ. Γιώργος Παγουλάτος είναι καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, επισκέπτης καθηγητής στο Κολέγιο της Ευρώπης.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή