Οι εξωτερικές αξιολογήσεις όλων των τμημάτων ΑΕΙ της περιόδου 2014-2015 και οι πρόσφατες (2019-2021) πιστοποιήσεις των Προπτυχιακών Προγραμμάτων Σπουδών (ΠΠΣ) έφεραν στο φως ένα σημαντικό πρόβλημα, που οι συνελεύσεις των καθηγητών επιμελώς κρύβουν «κάτω από το χαλί». Τα ΠΠΣ περιέχουν απίστευτα πολλά μαθήματα, τόσο πολλά ώστε η αποπεράτωσή τους στην κανονική διάρκεια σπουδών είναι σχεδόν αδύνατη για τους περισσότερους φοιτητές.
Το πρόβλημα δημιουργήθηκε μετά την υιοθέτηση των εξαμήνων και την ανάθεση αυτόνομου διδακτικού έργου τουλάχιστον τεσσάρων μαθημάτων ετησίως στο σύνολο των μελών ΔΕΠ με τον ν. 1268/82. Πριν, ο καθηγητής της Εδρας δίδασκε 2-3 ετήσια μαθήματα και οι πχ. πέντε βοηθοί του τον επικουρούσαν. Σύμφωνα με τον ν. 1268, οι έξι διδάσκοντες έπρεπε –και πρέπει– να διδάξουν ετησίως 24 μαθήματα. Πολλά από τα μαθήματα αυτά έγιναν υποχρεωτικά ή υποχρεωτικά επιλογής και, το σημαντικότερο, απέκτησαν ύλη ίση με τα αντίστοιχα ετήσια. Ετσι, στα επόμενα 30 χρόνια, ΠΠΣ τετραετών σπουδών με 30-35 ετήσια μαθήματα προ του 1984, βρέθηκαν με 50-60 μαθήματα, δηλαδή με διπλό φόρτο μελέτης. Την τελευταία δεκαετία, λόγω της μη αναπλήρωσης του προσωπικού των ΑΕΙ αλλά και των αξιολογήσεων, περιορίστηκαν –παρά τις μεγάλες αντιστάσεις– σε 45-50 μαθήματα, αριθμός όμως τρομακτικός αν συγκριθεί με την κατάσταση προ του ν. 1268.
Εύκολα μπορεί να καταλάβει κανείς γιατί επικράτησε η λογική της ποσότητας ως εγγύηση της ποιότητας. Τα πολλά υποχρεωτικά μαθήματα μεγέθυναν τον κύκλο πωλήσεων βιβλίων, διατήρησαν την πίεση για πολλούς διορισμούς και συνέβαλαν στην οικοδόμηση πολλών μικρών αλλά απόρθητων «ακαδημαϊκών φρουρίων» στη θέση των Εδρών. Με τα χρόνια η κατάσταση αυτή παγιώθηκε. Τα ν+2 χρόνια θεωρήθηκαν ως φυσιολογικός χρόνος διάρκειας των σπουδών. Οχι μόνον οι φοιτητές, αλλά και οι νεότεροι καθηγητές –ειδικά όσοι έχουν ολοκληρώσει τις σπουδές τους στο ίδιο ΑΕΙ– αγνοούν τι συνέβαινε παλαιότερα αλλά και τι συμβαίνει στην αλλοδαπή. Η μισητή «εντατικοποίηση» πέρασε χωρίς να το καταλάβει κανείς και, το σημαντικότερο, χωρίς να βελτιωθεί η ποιότητα των πτυχιούχων.
Μια ακόμη αρνητική συνέπεια ήταν πως ο όγκος των μαθημάτων απέτρεψε, και αποτρέπει ακόμη, αφενός τη διεύρυνση του κύκλου ελεύθερων επιλογών από άλλα ΠΠΣ, αφετέρου τη δημιουργία οργανωμένων σπουδών με major και minor. Τα τμήματα όχι μόνον είναι καθέτως αντίθετα στους τριετείς κύκλους σπουδών, αλλά δεν μπορούν να βρουν καν χώρο για μαθήματα ελεύθερης επιλογής. Υποστηρίζοντας μια στενή συντεχνιακή λογική –ακόμη και στις ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες– η οποία προσπαθεί, ανεπιτυχώς, να οχυρώσει τα επαγγελματικά δικαιώματα μελλοντικών ανέργων με όσο το δυνατόν βαρύτερα ΠΠΣ, υπονομεύουν εντέλει την ουσία της σύγχρονης πανεπιστημιακής εκπαίδευσης: δηλαδή τη διεύρυνση των οριζόντων, την ευελιξία των σπουδών, την προσαρμοστικότητα σε μεταβαλλόμενες απαιτήσεις.
Προφανώς δεν υποστηρίζω την επαναφορά των Εδρών, ούτε τη μείωση του διδακτικού φόρτου των καθηγητών. Σημειώνω μόνον πως στρατηγικές μεταρρυθμίσεις στη δόμηση των ΠΠΣ μπορούν να προέλθουν μόνον άνωθεν. Αν θα εφαρμοστούν, βέβαια, είναι αμφίβολο.
* Ο κ. Βασίλης Κ. Γούναρης είναι καθηγητής της Ιστορίας Νεοτέρων Χρόνων και μέλος της ΜΟΔΙΠ του ΑΠΘ.