Η μαζική μετακίνηση ανθρώπων, είτε φυγάδων είτε σε αναζήτηση καλύτερης τύχης, είναι αναπόφευκτο κομμάτι της ζωής. Από τα πρώτα ανθρωποειδή που εξαπλώθηκαν στη Γη έως και εμάς τους ίδιους, το είδος μας βρίσκεται σε αέναη κίνηση. Φυσικό, επίσης, είναι ότι αυτό προκαλεί εντάσεις και καταστροφές όπου νέοι πληθυσμοί έρχονται αντιμέτωποι με ανθρώπους που ήδη βρίσκονται εκεί. Αυτή η φυσική ροή αποκτά ακόμη πιο επικίνδυνες διαστάσεις όταν τα προβλήματα δεν λύνονται στη βάση της λογικής αλλά ρίχνονται στο καμίνι της πολιτικής αντιπαράθεσης. Τότε αδικούνται αυτοί που έχουν ανάγκη από βοήθεια, χάνονται ευκαιρίες για τους μετανάστες και τους «γηγενείς», δηλητηριάζεται η κοινωνία και σχηματίζονται ρήγματα που θα την ταλαιπωρούν για πολλά χρόνια. Στην Ελλάδα, όπως και σε όλο τον κόσμο, έχουμε φθάσει στο σημείο που ζητήματα μετανάστευσης και ασύλου είναι τόσο φορτισμένα με τους όρους της εγχώριας πολιτικής αντιπαράθεσης που ξεχνάμε την ουσία της υπόθεσης: πρέπει να βρούμε τρόπο να διαχειριστούμε το πρόβλημα με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, χωρίς τις πολιτικές διαστάσεις που μας τυφλώνουν.
Ας δούμε το παράδειγμα του πολύπαθου λαού του Αφγανιστάν. Ουδείς μπορεί να αμφισβητήσει την ανάγκη ανθρώπων να ξεφύγουν από ένα βάναυσο καθεστώς, το οποίο βυθίζει τη χώρα σε μια νέα Σκοτεινή Εποχή. Πριν από την κατάρρευση, ο πόλεμος και η φτώχεια ήδη έσπρωχναν ανθρώπους στην ξενιτιά. Η Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες εκτιμά ότι στην Ελλάδα βρίσκονται περίπου 31.000 άνθρωποι από το Αφγανιστάν (στοιχεία Ιουλίου), εκ των οποίων το 62% είναι γυναίκες και παιδιά. Επίσης, το 32% των ασυνόδευτων παιδιών που έφθασαν εδώ έως το τέλος Ιουλίου είναι από εκεί. Εφυγαν πριν οι Ταλιμπάν καταλάβουν όλη τη χώρα. Υπηρεσίες της Ε.Ε. βρίσκουν ότι δεν έχει υπάρξει αξιοσημείωτη αύξηση εξόδου από το Αφγανιστάν τον τελευταίο καιρό. Αυτό ίσως οφείλεται στον φόβο και στα μέτρα καταστολής των Ταλιμπάν, ίσως στα ενισχυμένα μέτρα φύλαξης που εφαρμόζει η Τουρκία στα ανατολικά της σύνορα, ίσως στη βοήθεια που προσφέρουν η Ε.Ε. και άλλοι σε χώρες που φιλοξενούν πρόσφυγες. Εως τώρα δεν έχει πραγματοποιηθεί ο φόβος ηγετών της Ε.Ε. ότι η Ενωση θα πλημμυρίσει με πρόσφυγες. Δικαιολογείται, όμως, η έκκληση για μια ενιαία και αξιόπιστη πολιτική για το ζήτημα.
Η ουσία είναι ότι η Ε.Ε. πρέπει να στήσει ένα βιώσιμο και δίκαιο πλαίσιο για τη μετανάστευση και την παροχή ασύλου, ώστε να μπορεί να προσφέρει σαφείς όρους για το ποιοι είναι δεκτοί και ποιες είναι αξιοπρεπείς συνθήκες ζωής σε αυτούς που φθάνουν εδώ. Πρέπει να μπορεί να φυλάει τα σύνορά της επαρκώς και να δημιουργήσει οδούς για την ασφαλή μετανάστευση και παροχή ασύλου. Οποιοι ισχυρίζονται ότι όσοι έρχονται θα πρέπει να έρθουν διά της νόμιμης οδού («όπως εμείς όταν πήγαμε μετανάστες») δεν εξηγούν πώς θα φύγει νομίμως κάποιος που καταζητείται από τους Ταλιμπάν.
Οι λόγοι που η Ε.Ε. δυσκολεύεται να δημιουργήσει κοινό, ασφαλές πλαίσιο είναι γνωστοί. Κάποιες κυβερνήσεις αρνούνται να συμμετέχουν, την ώρα που κάποιες χώρες σηκώνουν πολύ μεγαλύτερο βάρος από άλλες. Αυτό προκαλεί εντάσεις εντός της Ενωσης και καθυστερεί τη διαχείριση του ζητήματος. Στη χώρα μας βλέπουμε πως ό,τι πράττει η κυβέρνηση περνάει μέσα από την κρησάρα τής κάθε πολιτικής και κοινωνικής ομάδας. Οι ξενόφοβοι λένε ότι δεν κάνει αρκετά για να αποτρέψει τους μετανάστες και τους πρόσφυγες τελείως· οι οπαδοί της λένε ότι τα κάνει όλα τέλεια· οι αριστεροί καταγγέλλουν ό,τι κάνει η κυβέρνηση, παρουσιάζοντάς τη ως «ακροδεξιά»· ακτιβιστές καταγγέλλουν οτιδήποτε έχει σχέση με τον έλεγχο και τον περιορισμό των ροών μεταναστών και προσφύγων. Μέσα στην πόλωση ισοπεδώνονται όλα – φιλοξενία και στοργή, άτυπες «επαναπροωθήσεις», προβλήματα στη στέγη και σίτιση, παρανομίες, αδιαφορία. Ο καθένας επιλέγει τι απ’ όλα τον εξοργίζει. Σε όλη αυτή την ταραχή, φυσικό είναι δημοσκοπήσεις να βρίσκουν ότι η μετανάστευση είναι από τις απειλές που αισθάνονται οι πολίτες. Αν σκεφθούμε ότι το σύνολο μεταναστών και προσφύγων που έχουν φθάσει στην Ελλάδα εφέτος είναι 6.462, είναι σαφές ότι το πρόβλημα από μόνο του δεν δικαιολογεί τέτοιες εντάσεις. Η σκληρή πολιτική αντιπαράθεση γύρω από το θέμα και το γεγονός ότι προκλήθηκαν σοβαρότατα προβλήματα σε κοινωνίες όπου υπήρξε μεγάλη συγκέντρωση ανθρώπων για μεγάλο διάστημα (όπως νησιά του Αιγαίου και περιοχές της Αθήνας) συμβάλλουν στην εικόνα που διαμορφώνουν οι πολίτες.
Η μετανάστευση είναι ένα από τα κορυφαία ζητήματα στα οποία πρέπει να υπάρξει μια στοιχειώδης συνεννόηση μεταξύ των πολιτικών κομμάτων. Είναι προφανές ότι η δημόσια συζήτηση δεν αντανακλά τα αισθήματα των περισσότερων Ελλήνων, αυτών που στον ξένο αναγνωρίζουν και τον εαυτό τους.
Ολοι θα αντιλαμβάνονταν καλύτερα την πραγματικότητα εάν μπορούσαν να συναντήσουν μια ομάδα έξι γυναικών –όλες μέλη του κοινοβουλίου του Αφγανιστάν– που φυγαδεύτηκαν από τη χώρα τους και βρέθηκαν στην Ελλάδα πριν από λίγες εβδομάδες. Με την ευγένειά τους, την ευγνωμοσύνη που εξέφραζαν για τη χώρα μας, τη συντριβή τους για την πατρίδα που έχασαν, για τις ελπίδες που έγιναν συντρίμμια, είναι φιγούρες μιας τραγωδίας που κάποια στιγμή μας αγγίζει όλους.