Πριν από λίγο καιρό έλαβα ένα email από φίλο που ζει μόνιμα πλέον στις Βρυξέλλες. Αφού πήρα την άδειά του, είπα να κοινοποιήσω τις σκέψεις του:
«Σήμερα στα γραμματοκιβώτιά μας βρήκαμε μια επιστολή από την Περιφέρεια των Βρυξελλών (που είναι η μητροπολιτική διοίκηση της πόλης των Βρυξελλών) με την οποία μας καλεί να συμμετάσχουμε σε μια έρευνα. Τρίγλωσσο, ωραίο και προσεγμένο φυλλάδιο, αν και απλή έγχρωμη εκτύπωση, όχι ακριβή τυπογραφείου. Το κείμενο κατανοητό, χωρίς πολιτικά μηνύματα, ονόματα, φωτογραφίες και υπογραφές εκλεγμένων: “Αγαπητέ πολίτη, σε καλούμε να συμμετάσχεις στην έρευνα για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής στην πόλη. Θα χρειαστούν 20 λεπτά, στόχος να καταλάβουμε τι μας χωρίζει, πώς θα βελτιώσουμε τις υπηρεσίες μας, πώς θα ενισχύσουμε τον διάλογο. Οι πρώτοι 1.000 κερδίζουν και εισιτήριο για κινηματογράφο”.
Βρήκα την πρωτοβουλία ενδιαφέρουσα και έξυπνη, μπήκα και συμπλήρωσα το ερωτηματολόγιο, που έχει πολλές και έξυπνες ερωτήσεις. Καταλαβαίνω πως δεν είναι η πρώτη έρευνα που κάνουν για την ποιότητα ζωής και τα προβλήματα των κατοίκων. Η μητροπολιτική περιοχή των Βρυξελλών έχει περί τα 2,1 εκατομμύρια κατοίκους, σχεδόν από όλες τις χώρες του πλανήτη.
Η επικοινωνία του δήμου και της Περιφέρειας με τους πολίτες είναι πάντως άμεση. Σχεδόν μία φορά τον μήνα θα έρθει ένα γράμμα από τον δήμο ή την Περιφέρεια, που θα ενημερώνει για μια νέα πρωτοβουλία, για κάτι που ετοιμάζουν και ζητούν την άποψη των πολιτών, για συμμετοχή σε μικρές συνελεύσεις και συζητήσεις. Στη λαϊκή αγορά της γειτονιάς κάθε Πέμπτη, ο δήμος φέρνει μια τέντα με 10 καθίσματα και είναι εκεί υπάλληλος, ο οποίος καταγράφει προβλήματα, ρωτάει και απαντάει στους πολίτες που κάθονται και συζητούν.
Στα μέσα Αυγούστου έκλεισε η διαδικασία διαβούλευσης με τους πολίτες για την πρόταση θεμάτων που θα μπουν προς ψηφοφορία στο πρόγραμμα του Συμμετοχικού Προϋπολογισμού του δήμου για το 2022.
Η αίσθηση είναι ότι ο δήμος είναι κοντά σου με υπηρεσίες και σχέδια για το μέλλον, έχοντας λυμένα φυσικά τα βασικά θέματα όπως η καθαριότητα, τα πάρκα, το πάρκινγκ, ο φωτισμός, το πράσινο και τόσα άλλα. Την Περιφέρεια των Βρυξελλών διοικεί ένας συνασπισμός του βελγικού Σοσιαλιστικού Κόμματος μαζί με τους Βέλγους Φιλελεύθερους, τους Γαλλόφωνους Χριστιανοδημοκράτες, τους Φιλελεύθερους Φλαμανδούς, τους Φλαμανδούς Σοσιαλδημοκράτες και τους Φλαμανδούς Χριστιανοδημοκράτες.
Είναι τόσο διαφορετική, συγκριτικά με τα ελληνικά δεδομένα, η αίσθηση της δημοκρατίας, της συμμετοχής και της αξίας, τελικά, που δίνουν στον διάλογο».
Διάβασα το email του φίλου και μελαγχόλησα. Αμέσως αναρωτήθηκα τι πιθανότητες έχω, αν ρωτήσω εκατό ανθρώπους στη Θεσσαλονίκη να μου πουν τι ζητήματα συζητήθηκαν στον δήμο τον τελευταίο μήνα, να βρεθούν μερικοί να ξέρουν. Για να είμαι ειλικρινής, σε ό,τι με αφορά, δεν είμαι σε θέση να δώσω καταφατική απάντηση. Δεν μπορώ, δηλαδή, να σκεφτώ τρία-τέσσερα θέματα που να γνωρίζω τις αποφάσεις του Δήμου Θεσσαλονίκης ακόμη κι αν γυρίσω έναν ολόκληρο χρόνο πίσω. Είμαι σίγουρος, κρίνοντας και από τον περίγυρό μου, πως το ποσοστό των ανθρώπων στην Ελλάδα που γνωρίζουν τι συζητά και τι αποφασίζει ο δήμος τους είναι πολύ μικρό.
Θα μου πείτε πως η αποξένωση των πολιτών από την κεντρική πολιτική σκηνή δεν είναι νέο φαινόμενο. Η αίσθηση της πολυπλοκότητας των ζητημάτων, η μεταφορά των κέντρων λήψης αποφάσεων σε υπερεθνικές διεργασίες, το κόστος και η πίεση του χρόνου, κάνουν τους «απλούς πολίτες» να αισθάνονται πως η πολιτική δεν είναι γι’ αυτούς και να περιορίζονται στο δικαίωμα της ψήφου κάθε τέσσερα χρόνια, αν το κάνουν πλέον και αυτό. Σωστό ή λάθος, ας το αφήσουμε για την ώρα.
Για τα τοπικά θέματα όμως; Γιατί μη μου πείτε πως ο στολισμός της πόλης τα Χριστούγεννα, η καθαριότητα ή το πώς θα κατανεμηθούν τα τραπεζάκια στις πλατείες απαιτούν εξειδικευμένες γνώσεις και ικανότητες που ο μέσος πολίτης δεν διαθέτει. Χρειάζεται άραγε μεγάλος κόπος για να οργανωθούν διαβουλεύσεις και ηλεκτρονικά δημοψηφίσματα για τοπικά ζητήματα;
Το γεγονός ότι ακόμη και σε μικρούς δήμους οι πολίτες δεν έχουν καμιά ουσιαστική επαφή με τις δημοτικές αρχές, κάνει τη δημοκρατία μας παλιομοδίτικη και κακής ποιότητας. Οι πολίτες μετατρέπονται σε ανεύθυνους και αδαείς γκρινιάρηδες, που μετρούν λακκούβες στους δρόμους και σπασμένα πλακάκια πεζοδρομίων, εκτονώνοντας την ενόχλησή τους μόνο στο Facebook. Συμπτώματα μιας δημοκρατίας που μοιάζει περισσότερο με αριστοκρατία.
* Ο κ. Νίκος Μαραντζίδης είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.