Για ένα θερμό χειμώνα εξελίξεων ετοιμάζονται οι αγορές. Τα πρώτα μηνύματα έφθασαν και στην ελληνική κοινή γνώμη καθώς η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), αλλά και ανώνυμοι οικονομολόγοι του ESM, προετοιμάζουν τις αγορές ότι η δημοσιονομική πειθαρχία πρέπει να επιστρέψει μετά την ανάπαυλα λόγω πανδημίας. Αναρωτιούνται αν θα πρέπει να είναι υποχρεωτική η ύπαρξη πρωτογενούς πλεονάσματος προκειμένου να μειώνεται σε κάποια χρόνια το χρέος, αλλά και πόσο μπορεί να είναι το επιτρεπόμενο δημόσιο χρέος, 60% του ΑΕΠ όπως ήταν ή μήπως 100%, που δείχνει ρεαλιστικό; Υποθέτουμε πως όλα αυτά ενδιαφέρουν μια οικονομία που έχει δημόσιο χρέος 200% του ΑΕΠ. Το σαφές μήνυμα είναι ότι η σημερινή άνετη διαχείριση δεν θα είναι μόνιμη.
Πρέπει να αντιληφθούμε ότι όλα αυτά δεν αποτελούν επιστημονικό προβληματισμό απόμακρων ερευνητών. Οι περισσότερες κεντρικές τράπεζες έχουν μπει σε φάση ανόδου επιτοκίων, τουλάχιστον για τα βραχυπρόθεσμα. Θεωρείται η άμυνα έναντι πληθωριστικών πιέσεων και δείχνουν αποφασισμένοι να αναλάβουν πάλι τα ηνία της οικονομίας.
Η κεντρική τράπεζα του Καναδά αιφνιδίασε τις αγορές, περιορίζοντας τις αγορές ομολόγων αλλά και μεταθέτοντας νωρίτερα την πρώτη άνοδο του επιτοκίου ύστερα από μεγάλο διάστημα. Θα γίνει το πρώτο εξάμηνο του επόμενου έτους. Η κεντρική τράπεζα του Ην. Βασιλείου προετοιμάζει επίσης άνοδο επιτοκίου πριν από το τέλος της χρονιάς.
Στις αναπτυσσόμενες αγορές, ανάλογη είναι η τάση, με χαρακτηριστική αυτή της Βραζιλίας όπου άρχισε ήδη άνοδος επιτοκίων κατά 1,5 μονάδα. Η κεντρική τράπεζα της Τουρκίας, βέβαια, βρίσκεται σε άλλον πλανήτη καθώς εκεί ενώ ο πληθωρισμός καλπάζει πάνω από 17% μειώθηκαν τα επιτόκια προκειμένου να διασωθεί η δημοτικότητα της κυβέρνησης Ερντογάν που βρίσκεται σε καθίζηση. Αυτό όμως δεν είναι οικονομική επιλογή, είναι πολιτική κίνηση απελπισίας της κυβέρνησης.
Τα περιθώρια ελιγμών της οικονομικής πολιτικής δεν είναι απεριόριστα, αλλά είναι μεγάλα.
Η κλασική ανάλυση υποστηρίζει ότι όταν τα επιτόκια είναι ανοδικά οι μετοχές πέφτουν. Δεν είναι αυτή η εύλογη πρόβλεψη στη σημερινή συγκυρία. Η λελογισμένη άνοδος επιτοκίων μπορεί να συνυπάρχει με ανοδικά χρηματιστήρια, ακόμη και με επιβράδυνση κάποιων οικονομιών. Γιατί; Επειδή τα κέρδη των εταιρειών είναι ανοδικά.
Ακόμη και στην ελληνική αγορά, τα τελευταία στοιχεία για τις καταθέσεις στις τράπεζες είναι θετικά. Οι καταθέσεις του ιδιωτικού τομέα αυξήθηκαν τον Σεπτέμβριο με ετήσιο ρυθμό 13,3%, οι καταθέσεις των επιχειρήσεων αυξήθηκαν 33,2% σε σχέση με πέρυσι. Επίσης οι τραπεζικές καταθέσεις νοικοκυριών αυξήθηκαν τον Σεπτέμβριο κατά 9,9% συγκριτικά με πέρυσι παρότι τα επιτόκια είναι ανύπαρκτα.
Τα δεκαετή ομόλογα έχουν επιτόκια σχεδόν μηδενικά, τα χαμηλότερα που είχαν ποτέ, και συνεπώς εφόσον οι αγορές αντλούν τόσο εύκολα μακροχρόνια κεφάλαια, οι ανησυχίες για προσωρινή πίεση στις τιμές ή άνοδο των βραχυχρόνιων επιτοκίων δεν προβληματίζουν κανέναν.
Σημαίνουν κάτι όλα αυτά για την ελληνική οικονομία; Προφανώς. Τα περιθώρια ελιγμών της οικονομικής πολιτικής δεν είναι απεριόριστα, αλλά είναι μεγάλα. Η άνετη χρηματοδότηση που μπορεί να εξασφαλιστεί από τις αγορές, δίνει περιθώρια για νέα άνοδο του ΑΕΠ, έκτακτες παροχές, μείωση της ανεργίας, δημιουργία δραστηριοτήτων που φέρνουν μελλοντικά φορολογικά έσοδα. Το κρίσιμο ερώτημα είναι ποιο είναι το χρονικό περιθώριο που διαθέτουμε.
Πιθανότατα 2-3 τρίμηνα από σήμερα. Το στοίχημα είναι αν στο διάστημα αυτό θα διαμορφωθεί ατμόσφαιρα βιώσιμης ανάπτυξης, ώστε να ξεπεραστούν οι επόμενες δυσκολίες που προφανώς θα έρθουν. Υπάρχει ένα παράθυρο ευκαιρίας που δεν πρέπει να σπαταληθεί, γιατί προκύπτει από μια μοναδική συγκυρία που διαμόρφωσαν καλές αλλά και δυσάρεστες συμπτώσεις. Είναι απίθανο να επαναληφθούν στο ορατό μέλλον.