Στη Γλασκώβη αρχίζει σήμερα η σύνοδος COP26 του ΟΗΕ για το περιβάλλον, όπου αρχηγοί κυβερνήσεων και υψηλοί αξιωματούχοι απ’ όλες τις χώρες του κόσμου θα συζητήσουν πώς θα επιτευχθεί ο στόχος για ριζική μείωση εκπομπών έως το 2050. Χθες, οι ηγέτες των είκοσι ισχυρότερων οικονομιών συναντήθηκαν στη Ρώμη. Συζήτησαν και αυτοί για το κλίμα, καθώς και για την πανδημία, την ενεργειακή κρίση και τα προβλήματα στις αλυσίδες τροφοδοσίας που προκαλούν ελλείψεις, υψηλότερες τιμές και μεγαλύτερη ανισότητα. Η ανθρωπότητα αντιμετωπίζει πολλά σοβαρά προβλήματα και οι εκπρόσωποί της τα συζητούν και, μέσω διαπραγματεύσεων, υιοθετούν λύσεις. Αυτό το διήμερο θα είναι η πρώτη φορά αφότου άρχισε η πανδημία που οι περισσότεροι ηγέτες θα συναντώνται διά ζώσης. Οι πρόεδροι της Κίνας και της Ρωσίας θα συμμετέχουν εξ αποστάσεως.
Στον πόλεμο που ο άνθρωπος κήρυξε εναντίον της φύσης, είμαστε όλοι ηττημένοι. Για να επιβιώσουμε, χρειάζονται θεσμοί που θα εξασφαλίσουν τη συνεργασία όλων των λαών.
Ο,τι και αν συζητούν οι ηγέτες, όμως, είναι λίγα μπροστά στο μέγεθος της απειλής που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα. Οι συμφωνίες τους δεν ανταποκρίνονται στους κινδύνους που εκτίθενται στις εκθέσεις των ειδικών. Η πρόσφατη μελέτη του ΟΗΕ για την κλιματική κρίση προειδοποιεί ότι φθάνουμε σε επικίνδυνο σημείο. Στο ζήτημα της πανδημίας, επίσης, η κατάσταση δεν ελέγχεται. Προχθές, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ), η Υπατη Αρμοστεία για τους Πρόσφυγες και ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης απηύθυναν κοινή έκκληση στους ηγέτες του G20 να αυξήσουν τον αριθμό εμβολίων που στέλνονται σε φτωχότερες χώρες, να τις βοηθήσουν με κάθε δυνατό τρόπο να καταπολεμήσουν την COVID-19, και να εξασφαλίσουν την προμήθεια εμβολίων για ανθρώπους που βρίσκονται μακριά από τις εστίες τους. Οπως υπογράμμισαν, για τους κατοίκους πλουσίων χωρών έχουν χορηγηθεί 133 δόσεις εμβολίων για κάθε 100 άτομα, ενώ στις φτωχότερες αντιστοιχούν 4 στους 100. «Απαιτείται ισχυρή, συλλογική ώθηση για να σωθούν ζωές, για να περιοριστεί ο πόνος, για να υπάρξει βιώσιμη παγκόσμια ανάκαμψη», δήλωσαν. Θα μπορούσαν να μιλούσαν και για το κλίμα. Προφανώς, παρόμοιες εκκλήσεις δεν οδήγησαν σε ικανοποιητικό αποτέλεσμα όσον αφορά την πανδημία, ένα πρόβλημα που όφειλε να έχει αποδείξει στους πάντες ότι, αφενός, η ασφάλεια του ενός συνδέεται άρρηκτα με την ασφάλεια του συνόλου, και, αφετέρου, η φύση δεν αναγνωρίζει σύνορα. Απειλές όπως η πανδημία και η κλιματική κρίση δεν λύνονται όταν προτεραιότητα των κυβερνήσεων είναι ο εκλογικός κύκλος ή άλλες εσωτερικές διεργασίες της κάθε χώρας. Στην περίπτωση της πανδημίας, πάντως, τα πράγματα είναι πιο απλά: επείγει η παροχή εμβολίων σε περιοχές όπου σήμερα δεν επαρκούν. Στο ζήτημα του κλίματος, απαιτούνται μεγάλες ανατροπές στις οικονομίες όλων των χωρών και νέες αντιλήψεις. Μέσα στον αέναο αγώνα επικράτησης ή επιβίωσης στο σκληρό διεθνές περιβάλλον, το πότε κάθε χώρα θα κάνει μεγάλες οικονομικές θυσίες είναι κορυφαίο ζήτημα για τους κυβερνώντες. Η μετάβαση σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας είναι χρονοβόρα και πολυδάπανη. Παρά τους δισταγμούς, οι συνέπειες της κλιματικής κρίσης είναι ορατές και οδηγούν σε μεγάλη κινητοποίηση. Η Κίνα, ο νούμερο ένα παραγωγός αερίων του θερμοκηπίου, έχει δεσμευθεί να επιτύχει την «ουδετερότητα άνθρακα» έως το 2060. Προχθές, η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, επανέλαβε ότι στόχος της Ε.Ε. είναι «να επιτύχουμε κλιματική ουδετερότητα έως το 2050 και να μειώσουμε τις εκπομπές μας κατά τουλάχιστον 55% έως το 2030». Στις ΗΠΑ, ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν δηλώνει ότι το κλίμα είναι πρώτου μεγέθους απειλή για τη χώρα του και επιχειρεί να δράσει αναλόγως, παρά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει στο Κογκρέσο. Οι πλούσιες χώρες δεσμεύθηκαν να παρέχουν 100 δισ. δολάρια τον χρόνο σε φτωχότερες για τη μετάβαση σε νέες πηγές ενέργειας (όμως, πέρυσι δόθηκαν 80 δισ.).
Το πρόβλημα είναι ότι απουσιάζει ενιαίος, ισχυρός θεσμός για τον συντονισμό της διεθνούς προσπάθειας. Μια «Παγκόσμια Συνθήκη για το Περιβάλλον» (κίνηση που άρχισε το 2017 και υπονομεύθηκε από τον Ντόναλντ Τραμπ το 2019) θα μπορούσε να ελέγχει, να επιβραβεύει, να εγκαλεί χώρες για τη συμπεριφορά τους, όπως κάνει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, ώστε να υπάρχει μια ενιαία, ισχυρή στρατηγική. Το ότι δεν υπάρχει τέτοιος θεσμός δείχνει ότι η ανθρωπότητα δεν έχει καταλάβει ακόμη ότι η επιβίωση είναι όχι μόνο κορυφαίο ζήτημα της εποχής αλλά και η μοναδική αποστολή μας. Η κλιματική κρίση, όπως και η πανδημία, όφειλε να μας αφυπνίσει, δείχνοντας ότι παρά τις εθνικές, φυλετικές, ιδεολογικές, κ.ά., διαφορές μας, μας ενώνει η κοινή, θανάσιμη απειλή. Αυτό θα έπρεπε να είναι το πλαίσιο ιδεών και αρχών που θα καθόριζε την εποχή μας. Στον πόλεμο που ο άνθρωπος κήρυξε εναντίον της φύσης, είμαστε όλοι ηττημένοι. Για να επιβιώσουμε, χρειάζονται θεσμοί και συνθήκες που θα εξασφαλίσουν την αλληλεγγύη και τη συνεργασία όλων των λαών. Ομως, πέρα από νόμους και συνθήκες, χρειάζεται κάτι ακόμη πιο ουσιαστικό: να καταλάβουμε ότι, σε όποια θρησκεία ή ιδεολογία και αν πιστεύουμε, για όλους ισχύει αυτό που ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος λέει εδώ και δεκαετίες, η καταστροφή του περιβάλλοντος είναι αμαρτία. Να παραδεχθούμε πως συνδεόμαστε με ό,τι άλλο υπάρχει –ζωντανό και μη– σε ετούτο τον πλανήτη. Να δούμε τη Γη, το Σύμπαν, τον καθένα μας αλλιώς.