Να ξανασκεφτούμε τις εθνικές επετείους;

Να ξανασκεφτούμε τις εθνικές επετείους;

3' 5" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Οι εθνικές επέτειοι εξυπηρετούν ψυχωφέλιμους σκοπούς: μας υπενθυμίζουν ηρωισμούς του παρελθόντος, ενισχύοντας έτσι το εθνικό φρόνημα, την εθνική συνείδηση, την εθνική ομοψυχία – κοντολογίς την εθνική μας ταυτότητα. Αντανακλούν αλλά και συμβάλλουν στη διαμόρφωση μιας απλοποιημένης αλλά ευρύτατα αποδεκτής εκδοχής του ιστορικού παρελθόντος που συγκροτεί τη συλλογική μνήμη. Αφού μάλιστα, και ανεξάρτητα από τις αναπόφευκτες στρογγυλοποιήσεις, οι ηρωισμοί αυτοί είναι πραγματικοί, τι νόημα θα είχε να πειράξουμε τη συνταγή;

Μια πρώτη απάντηση είναι πως δεν είναι σωστό οι εθνικές επέτειοι να απλοποιούν τόσο την Ιστορία. Είναι όμως θεσμοί ιστορικής εκπαίδευσης; Μάλλον όχι. Είναι άλλωστε γνωστό πως η τελετουργική λειτουργία που βρίσκεται στην καρδιά των εθνικών επετείων προϋποθέτει την κυριαρχία τόσο του συναισθηματικού έναντι του λογικού στοιχείου, όσο και μιας μεγάλης δόσης προβλεψιμότητας και επανάληψης. Αυτές οι τελευταίες, μάλιστα, είναι χαρακτηριστικά που ηρεμούν τους περισσότερους, ενισχύοντας την πίστη τους. Γι’ αυτό ακριβώς οι θρησκευτικές τελετουργίες βαστούν χιλιετηρίδες τώρα. Αντίθετα, τα σύνθετα αφηγήματα ανήκουν στο πεδίο της επιστημονικής ιστορίας, όχι στις εθνικές επετείους.

Είμαστε λοιπόν καταδικασμένοι στην αέναη επανάληψη των ίδιων και των ίδιων τελετουργικών; Των ίδιων παρελάσεων και των ίδιων πανηγυρικών; Στο σημείο αυτό θα μπορούσε να αρθρωθεί ένας διαφορετικός αντίλογος υπέρ μιας πιο ουσιαστικής, ενίοτε και κριτικής, διαχείρισης των εθνικών επετείων, που όμως να μην απεμπολεί τη βασική τους λειτουργία. Γιατί αν το περιεχόμενό τους διατηρηθεί αναλλοίωτο, κινδυνεύει να αποστεωθεί και να καταντήσει ένα νεκρό σχήμα που θα ενδιαφέρει και θα εμπνέει όλο και λιγότερους, ιδίως σε εποχές όπου τα πάντα αλλάζουν με ραγδαία ταχύτητα. Πώς θα μπορούσαμε, όμως, να εμφυσήσουμε νέο περιεχόμενο στις εθνικές επετείους δίχως να τις αποστερήσουμε από την τελετουργική τους διάσταση; Ας δούμε τρεις προσεγγίσεις: νεωτεριστική, πολιτική και ιστορική.

Η ιστορική προσέγγιση μπορεί να ανανεώσει το περιεχόμενό τους, συνθέτοντας δημιουρ- γικά τα νέα στοιχεία που κομίζει η επιστημονική έρευνα, αναδεικνύοντας φρέσκες οπτικές.

Η νεωτεριστική προσέγγιση στηρίζεται στην επιδερμική αναδιατύπωση του επετειακού αφηγήματος με όρους της εκάστοτε μόδας και εποχής. Αποτελεί μεγάλο μιντιακό πειρασμό, όμως τελικά είναι αισθητικά αλλά και ουσιαστικά προβληματική, καθώς η αδιάκοπη διαδοχή νέων περιβλημάτων μπορεί να ευτελίσει και να απαξιώσει το περιεχόμενό τους. Η πολιτική προσέγγιση, αντίθετα, στοχεύει στην εργαλειοποίηση ή στην αποδόμηση του εθνικού αφηγήματος. Στην περίπτωση της 28ης Οκτωβρίου, η πρώτη γίνεται στο όνομα μιας αριστερόστροφης «εθνικολαϊκίστικης» προσέγγισης, ενώ η δεύτερη στο όνομα του αντιεθνικισμού. Η πολιτική στόχευση της πρώτης, που χρόνια τώρα αναμασά το ανόητο κλισέ του «ΟΧΙ που δεν είπε ο Μεταξάς αλλά ο λαός», είναι τόσο προφανής που δεν χρειάζεται να συζητηθεί. Οσο για τη δεύτερη, είναι εξαρχής καταδικασμένη αφού όσο κυριαρχούν τα έθνη-κράτη, θα υπάρχουν και εθνικές επέτειοι.

Αντίθετα, η ιστορική προσέγγιση μπορεί να ανανεώσει το περιεχόμενο των εθνικών επετείων, συνθέτοντας δημιουργικά τα νέα στοιχεία που κομίζει η επιστημονική έρευνα, αναδεικνύοντας φρέσκες οπτικές και κεντρίζοντας το ενδιαφέρον των ανθρώπων με καινούργια ερεθίσματα. Για να χρησιμοποιήσω ξανά το παράδειγμα της 28ης Οκτωβρίου, η προσέγγιση αυτή δεν θα στεκόταν στις συνηθισμένες και αόριστες αναφορές στους ηρωισμούς, αλλά θα επιχειρούσε να περιγράψει το πώς ακριβώς ελήφθη η απόφαση της απάντησης στην ιταλική εισβολή, πώς ακριβώς προετοιμάστηκε και σχεδιάστηκε, πώς ακριβώς κερδήθηκε. Θα εξέταζε τις ορθές επιλογές αλλά και τα σφάλματα, θα αναδείκνυε νέες και άγνωστες ψηφίδες της όπως η ιταλική οπτική, θα φώτιζε πρόσωπα με κρίσιμο ή ιδιαίτερα συμβολικό ρόλο όπως ο Μαρδοχαίος Φριζής ή ο Χαράλαμπος Κατσιμήτρος, θα αναδείκνυε την εμπειρία των ανώνυμων ανθρώπων με τρόπο ουσιαστικό αλλά άμεσο, θα ενσωμάτωνε νέες διαστάσεις όπως η γεωγραφία και το τοπίο. Δεν θα επιδίωκε τη συσσώρευση της πληροφορίας, αλλά θα πρόσθετε στην εθνική επέτειο περισσότερο χρώμα και διαφορετικό περιεχόμενο κάνοντάς την πιο ελκυστική, δίχως να θυσιάζει την τελετουργική της διάσταση. Και δεν είναι καθόλου δύσκολο να υπάρξει μια τέτοια εξέλιξη.

* Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, κάτοχος της έδρας Gladstone στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή