«Σκληροί αλλά δίκαιοι». Είμαστε;

«Σκληροί αλλά δίκαιοι». Είμαστε;

4' 4" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Οι νεοεθνικόφρονες, αυθεντικοί ή κατ’ επάγγελμα, ενοχλήθηκαν σφόδρα. Στην επιθετική ερώτηση της Ολλανδής δημοσιογράφου κ. Μπέχελ στον Ελληνα πρωθυπουργό για απωθήσεις και επαναπροωθήσεις (pushbacks) μεταναστών / προσφύγων είδαν αφενός μια «ταραγμένη κυρία» που χρειάζεται «γιατρό» (Πρετεντέρης, «Τα Νέα», 13-14/11/21), αφετέρου μια αμφισβήτηση του δικαιώματος της Ελλάδας να προστατεύει τα σύνορά της. Δεν εστίασαν στο περιεχόμενο αλλά στο ύφος. Πρόσεξαν το περίεργο δάχτυλο, όχι το άσχημο δακτυλοδεικτούμενο.

Εχει προβεί η Ελλάδα σε παράνομες επαναπροωθήσεις μεταναστών; Δεν διαθέτουμε επίσημα στοιχεία, αλλά υπάρχουν σχετικές αναφορές από αξιόπιστες ΜΚΟ, έγκυρα ΜΜΕ, το Συμβούλιο της Ευρώπης και την Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες. Το Δίκτυο Επιτήρησης Συνοριακής Βίας αναφέρει ότι, από τον Ιανουάριο 2020, η Ελλάδα έχει παρανόμως επαναπροωθήσει 6.230 αιτητές ασύλου. Εκπρόσωπος της Υπατης Αρμοστείας ανέφερε στην Guardian (29/6/21) ότι «υπάρχουν ενδείξεις για παράνομη επαναπροώθηση από τη Σάμο […], η οποία χρήζει επίσημης διερεύνησης». Συναφείς «ανησυχίες» εξέφρασε η επίτροπος Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης. Ο Frontex τελεί υπό επίσημη διερεύνηση από την Ε.Ε. για βάναυση συμπεριφορά σε μετανάστες.

Η επίσημη ελληνική θέση είναι αντίθετη. «Εχουμε σκληρή αλλά δίκαιη πολιτική στη μετανάστευση», είπε ο πρωθυπουργός. Οι αρμόδιες Αρχές ενεργούν σύννομα και «σώζουν ζωές στη θάλασσα». Πάντα; Ποιος το βεβαιώνει; Τα ίδια περίπου λένε όλες οι κυβερνήσεις όταν καταγγέλλονται, ανεξάρτητα από το πολιτικό χρώμα τους. Οι κυβερνήσεις ενστικτωδώς ελαύνονται από την ανάγκη υπεράσπισης της εθνοκρατικής λογικής, η οποία είναι εγγενώς συνδεδεμένη με την προστασία της επικράτειας. Territoriality über alles.

Πού βρίσκεται η αλήθεια; Για τους αστόχαστους απολογητές της εθνοκρατικής ισχύος, προέχει η με κάθε τρόπο προστασία των συνόρων, ακόμη κι αν παραβιάζονται διεθνείς συμβάσεις ή ηθικές αρχές. Φυσικά δεν το λένε έτσι ωμά, αλλά αυτό υπονοούν, εφόσον αρνούνται ακόμη και να αναρωτηθούν για το ενδεχόμενο να συμβαίνει κάτι τέτοιο ή αποδέχονται άκριτα τις κρατικές διαβεβαιώσεις.

Η εμπειρία δείχνει ότι οι κυβερνήσεις, ιδιαίτερα οι δημοκρατικές (π.χ. ΗΠΑ, Αυστραλία), έχουν κάθε λόγο να εξωραΐζουν τη συμπεριφορά τους: διατείνονται ότι υπερασπίζονται τα σύνορα των χωρών τους, τηρώντας τη διεθνή έννομη τάξη και ανθρωπιστικές αρχές. Είναι κατανοητό. Η κυβέρνηση που δεν (φαίνεται ότι) προασπίζει τα σύνορα είναι υπόλογη στον «δήμο» και ανάξια της εμπιστοσύνης του να διοικεί τη χώρα. Πρέπει να «στέλνει το σαφές μήνυμα», όπως είπε ο κ. Μητσοτάκης στο βρετανικό ITV, «ότι είναι αποφασισμένη να προστατεύει τα σύνορα». Και, λογικά, το μήνυμα καθίσταται πιο «σαφές» όταν μειώνονται τα περιθώρια ερμηνείας του – όταν η κυβέρνηση επιδεικνύει απωθητική σκληρότητα· όταν, δηλαδή, με την ωμή γλώσσα του «λαϊκορθόδοξου» κ. Αδ. Γεωργιάδη, δείχνει στους μετανάστες να καταλάβουν ότι είναι «ανεπιθύμητοι στη χώρα». Λογικά μιλώντας, λοιπόν, το πιο πιθανό είναι ότι η Ελλάδα, όπως και άλλες νοτιοευρωπαϊκές χώρες, έχει διαπράξει παράνομες απωθήσεις και επαναπροωθήσεις. Πόσες, πότε και πού, δεν γνωρίζουμε εγκύρως.

Ποιος είπε ότι είναι ηθικά αναπαυτικό να ζεις σε ένα φιλελεύθερο κράτος δικαίου; Προβληματίζεσαι διαρκώς, δεν βολεύεσαι με a priori βεβαιότητες.

Πρέπει να μας ενοχλεί; Ναι, πρέπει, αν μας ενδιαφέρει η αλήθεια· αν μεριμνούμε για τον ηθικό έλεγχο των πράξεων της πολιτικής μας κοινότητας· αν εγγράφουμε τον εαυτό μας στην «ελληνο-δυτική παράδοση» – τη μόνη που έχει την ικανότητα να θέτει στον εαυτό της το ερώτημα της ορθοπραξίας.

Δεν πρέπει να προστατεύει μια κυβέρνηση τα σύνορα της χώρας; Φυσικά πρέπει, όπως πρέπει να προστατεύει τους πολίτες από την εγκληματικότητα. Πώς, όμως; Και στις δύο περιπτώσεις, το φιλελεύθερο κράτος δικαίου, ακριβώς επειδή δεν είναι μόνο κράτος αλλά αξιακά – δικαιικά οργανωμένη συλλογικότητα, θέτει αυτοδεσμευτικούς κανόνες. Οπως υπάρχουν κανόνες για τη χρήση των όπλων από τους αστυνομικούς, υπάρχουν κανόνες εμπλοκής και ηθικές αρχές για τη χρήση βίας στην προστασία των συνόρων. Ποιος είπε ότι είναι ηθικά αναπαυτικό να ζεις σε ένα φιλελεύθερο κράτος δικαίου; Προβληματίζεσαι διαρκώς, δεν βολεύεσαι με a priori βεβαιότητες.

Πότε είναι ηθικά θεμιτό να επιδεικνύεται κλιμακούμενη βιαιότητα σε απόπειρες εισόδου από μετανάστες; Οταν οι τελευταίοι χρησιμοποιούνται από την κυβέρνηση μιας γειτονικής χώρας ως κριός επίθεσης. Η αναλογικά αρθρωμένη αντίσταση στη μεθοδευμένη εισβολή συνιστά ηθική πράξη αυτοπροστασίας, εφόσον, πρώτον, αντιμάχεται μια εκτυλισσόμενη βιαιοπραγία και, δεύτερον, υπερασπίζεται το κοινό καλό της επιβίωσης της οργανωμένης κοινότητας.

Οι δυσκολίες προκύπτουν στην γκρίζα περιοχή – εκεί που η εθνοκρατική λογική συγκρούεται ευθέως με ανθρωπιστικές αρχές, όπως π.χ. όταν μια βάρκα μεταναστών εισέρχεται στα ελληνικά χωρικά ύδατα. Η βίαιη απώθησή της ενδέχεται να θέσει τη ζωή των επιβαινόντων σε κίνδυνο. Ως ηθικά όντα, η θέα της μητέρας, λ.χ., που σφίγγει το παιδί της στην αγκαλιά, εκλιπαρώντας τη βοήθειά μας, δεν μας αφήνει ασυγκίνητους. Ενώ οι κρατικές Αρχές υπερασπίζονται την οριοθετημένη πολιτική κοινότητα που υπηρετούν, οι ακτιβιστές των ΜΚΟ μάς θυμίζουν τις καθολικής εμβέλειας ηθικές υποχρεώσεις μας προς τον οποιονδήποτε Αλλο. Οπως γνώριζαν οι αρχαίοι τραγωδοί, σε αυτή την γκρίζα περιοχή εκτυλίσσεται το αιώνιο ανθρώπινο δράμα της αναζήτησης ορθοπραξίας. Πώς μπορούμε να συγκεράσουμε την ενστικτώδη επιθυμία της συλλογικής αυτοσυντήρησης με την οικουμενική ηθική ευθύνη για τον Αλλο; Το ερώτημα δεν μπορεί να απαντηθεί οριστικά. Μπορεί και πρέπει, όμως, να τίθεται.

* Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας ( είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και ερευνητής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Warwick.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή