Συμπλήρωνα το κρατικό έγγραφο για το δικαίωμα ψήφου στη χώρα. Ονομα, επώνυμο, διεύθυνση κατοικίας. Εύκολο. Η τελευταία ερώτηση με απασχόλησε. «Εάν δεν γνωρίζετε ή έχετε ξεχάσει την εθνικότητα ή την ηλικία σας γράψτε τους λόγους», «Προχωρημένο!» σκέφτηκα. Να η ευκαιρία να αναπτύξω τις αιτίες για τις οποίες ακούσια ή εκούσια μού διαφεύγει η ηλικία μου. Είμαι έτοιμη να καταπιαστώ με αυτή τη μικρή πρωινή άσκηση. Υπολογίζω νοητά τη χωρητικότητα της απάντησής μου ζυγίζοντας με το μάτι τις τέσσερις γραμμές. Διαβάζω ξανά την ερώτηση σαν να δίνω εξετάσεις και εστιάζω στο σημαντικό που μου έχει διαφύγει. Μα είναι κάποιος που δεν θυμάται την εθνικότητά του; Η δική μου κάθε μέρα με προδίδει. Είμαι η προφορά μου, συχνότερα βαρύτερη, κάποιες φορές ανεπαίσθητη. Είμαι η λάθος σύνταξη μιας πρότασης. Εκείνη που μιλάει στο παιδί της μόνο ελληνικά, ασχέτως εάν καταλαβαίνουν οι υπόλοιποι. Με τέτοια εμμονή, που τα πρώτα χρόνια το τσάιλντ μού είπε: «Μαμά, τώρα που ζούμε στην Αγγλία πρέπει να μάθεις λίγα αγγλικά». «Θα προσπαθήσω», απάντησα, αλλά εξακολουθώ να είμαι ο περίγελος στο σπίτι όταν προφέρω τη λέξη λύκος.
«Προβλήματα πολυτελείας» θα μου έλεγε ο πατέρας μου. Πράγματι. Το «από πού είσαι;» δεν είναι μια ερώτηση που με φοβίζει. Ξαφνικά, η ιλαρή μου διάθεση εξανεμίστηκε. Τον σκέφτομαι αλλά τον βλέπω ελάχιστα. Γιατί βρίσκομαι στην Αγγλία; Δεν χάνω τη γλώσσα μου, διεκδικώ όμως, απ’ όσους και απ’ ό,τι αγαπώ, από μακριά. Τις τετριμμένες διά ζώσης κουβέντες και τα σημαντικά γενέθλια. Τη δύση από το παράθυρο του αθηναϊκού σπιτιού και τα μάρμαρα της Αθηναϊκής Αγοράς. Η πινέζα στον χάρτη που αποκαλώ «σπίτι» είναι η κουλτούρα, η γεύση, οι συνήθειες, τα έθιμα. Είναι το γεωγραφικό σημάδι που σχηματοποίησε τον χαρακτήρα και τα ενδιαφέροντά μου. Σταματώ εδώ. Είναι φριχτά κουραστικές οι εξομολογήσεις μιας άγνωστης μια Κυριακή πρωί. Αν έμαθα κάτι είναι ότι στις μεγάλες στροφές των αποφάσεων –αν έχουμε το προνόμιο επιλογής– οφείλουμε να συνυπολογίζουμε τα αισθήματα. Περίσκεψη πάνω στην καρδιά για αποφάσεις από κοινού.
Η διάθεσή μου δεν επανήλθε, ένας ισχυρότατος πονοκέφαλος εμφανίστηκε την ίδια ώρα που χτύπησε το κουδούνι. Ηταν ο Τζέιμς, που μοιάζει σαν να τον έχει ζωγραφίσει ο Egon Schiele –λευκό δέρμα, ξερακιανός, ατίθασα κοκκινωπά μαλλιά–, προφέρει και ακούγεται, αυτό που είναι, Αγγλος. Ενθουσιασμένος ανακοίνωσε ότι πήρε το αυστριακό διαβατήριο. «Θέλεις διαβατήριο από τη χώρα που έδιωξε τους παππούδες σου;» ρώτησα εμβρόντητη. Η Πρωσία επέτρεψε στους Εβραίους να πολιτογραφηθούν το 1812 με την υποχρέωση να διαλέξουν από μια λίστα συγκεκριμένα επώνυμα, που δεν θα μπορούσαν να αλλάξουν, όπως Χόφμαν και Μπέργκμαν, Μπέρνσταϊν και Ρούμπινσταϊν. Τα επώνυμα φυσικά, έναν αιώνα και δεκαετίες αργότερα, διευκόλυναν τη θανατική καταδίκη τους. H οικογένεια αισθανόταν αυστριακή αλλά για τους ναζί ήταν Εβραίοι. Ξεκληρίστηκε η πλειονότητα. Συνοπτικά για τους εναπομείναντες, τα διαβατήρια κατάσχονται, τα παιδιά φυγαδεύονται στο εξωτερικό, η βιοτεχνία νηματουργίας δημεύεται και οι παππούδες περιμένουν εναγωνίως μια πρόσκληση για δουλειά από τους Αγγλους συνεργάτες τους. Το χαρτί φτάνει τελευταία στιγμή και ξαναδιεκδικούν τα διαβατήρια για να μπει η στάμπα της βίζας υπό τον όρο ότι ποτέ και για κανέναν λόγο δεν θα επιστρέψουν ξανά στη χώρα.
Οι Αγγλοι ανέπτυξαν το πιο σταθερό εθνικό αίσθημα στον κόσμο, είπε ο Elias Canetti το 1960. Το «cool Britannia» είναι παρελθόν, λέει ο Τζέιμς το 2021. Και μου αναπτύσσει τις απόψεις του. Το δημοψήφισμα που δίχασε είχε κυρίως μια μικρότητα που συμπυκνώνεται στην περίφημη φράση της Τερέζα Μέι: «Οι πολίτες του πουθενά». Σκιαγραφεί υποτιμητικά μια κατηγορία δραστήριων αστών, προνομιούχων πολιτών που αισθάνονται ότι είναι Ευρωπαίοι ή πολίτες του κόσμου. Εξέλαβε τη φράση σαν προσωπική επίθεση και σαν απόρριψη από τη χώρα του. Αισθάνθηκε ότι δεν ανήκει εδώ, στη χώρα που ψήφισε εναντίον της μετανάστευσης. Θεωρεί ότι η κινητικότητα ισοδυναμεί με ελευθερία και ότι είναι εξευτελιστικό κάποιοι πολιτικοί να περηφανεύονται για τον περιορισμό της ελευθερίας. Το Brexit κατέστρεψε την ανεκτικότητα και τη δεκτικότητα. Πιστεύει ότι το διαβατήριο είναι μία μονάχα πλευρά αυτού που είμαστε. Οτι η ταυτότητά μας λειτουργεί ανεξάρτητα από την εθνικότητα.
Πίσω από κάθε επίσημο κρατικό έγγραφο, πίσω από κάθε σφραγίδα, βρίσκεται κρυμμένη μια ανθρώπινη ιστορία.
Δεν μπορώ παρά να συμφωνήσω. Είμαστε στρώσεις πάνω από στρώσεις επιθυμιών και φόβων, τραυμάτων, αναμνήσεων και ονείρων. Μια ανθρώπινη ιστορία κρυμμένη πίσω από κάθε επίσημο κρατικό έγγραφο, πίσω από κάθε σφραγίδα. Η γενέτειρα, όπως λέει η Τουρκοβρετανίδα συγγραφέας Ελίφ Σαφάκ, είναι κάστρο φτιαγμένο από γυαλί. Πρέπει να σπάσεις κάτι, έναν τοίχο, μια κοινωνική σύμβαση, έναν πολιτισμικό κανόνα, ένα ψυχικό εμπόδιο, για να φύγεις. Αλλά τα θραύσματα, ελαφριά και ανεπαίσθητα, τα κουβαλάς πάντα στην τσέπη σου.
Τον αφήνω και πάω κατευθείαν στα εξωτερικά ιατρεία. Προσπαθώ να πείσω τον γιατρό ότι τη συζήτηση αυτή στη χώρα μου θα την έκανα με τον φαρμακοποιό. Δεν είναι απλός πονοκέφαλος αλλά οξεία κρίση ιγμορίτιδας, που χρειάζεται αντιβίωση. «Είμαι υπέρ της αντιβίωσης!» του λέω. «Είναι κρίμα που έχει δαιμονοποιηθεί. Είναι απλώς θύμα προκατάληψης. Με καταλαβαίνετε;». «Είστε Ελληνίδα;» μου απαντάει.
* Η κ. Ελεάννα Βλαστού είναι συγγραφέας και ζει στο Λονδίνο.