Η μεγάλη συγκέντρωση ανθρώπων σε διαδηλώσεις ή σε διοργανώσεις, η συρροή κόσμου σε υπαίθριες αγορές, το ντάνιασμα πολιτών, όχι στο «πιστοποιημένο» υποσύνολο, κατά τη Σερβετάλειο φρασεολογία, αλλά στις συγκοινωνίες, αποτελούν καταστάσεις θεωρητικά εξοβελιστέες. Ο συνωστισμός, όνειρο προπανδημικής νυκτός για την αγορά, αποτρέπεται με επιδαπέδιες σημάνσεις, ζώνες ελέγχου, αριθμημένες κάρτες εισόδου, φύλακες στις εισόδους κτιρίων… Oμως το πλήθος επανακάμπτει, ενάντια στις καθεστηκυίες επιταγές κοινωνικού απομονωτισμού. Σπάνια προσυμφωνημένα, τακτοποιημένα, μέσα σε νησίδες ασφαλείας, όπως στη συναυλία στο Γκόσφορθ Παρκ του Νιούκαστλ, όπου οι θεατές αυτοεγκλωβίστηκαν σε περιφραγμένα τετράγωνα για πέντε, ή στη συναυλία των Flaming lips στην Οκλαχόμα, όπου μουσικοί και θεατές ούρλιαζαν και χοροπηδούσαν κλεισμένοι μέσα σε ατομικές διαφανείς μπάλες. Συνήθως, κατά ανεξέλεγκτα στίφη, ενίοτε υπό συνθήκες τόσο ακραίου συνωστισμού, που ένα λάθος πυροδοτεί ποδοπάτημα με δεκάδες νεκρούς. Οπως συνέβη σε θρησκευτική γιορτή τον Απρίλιο στο Ισραήλ, σε λεηλασίες καταστημάτων τον Ιούλιο στη Νότια Αφρική, σε συναυλία ραπ προ ημερών στο Τέξας…
Είναι ένας εφιάλτης πια και τώρα που η εικόνα της ανεξέλεγκτης κοσμοσυρροής μοιάζει με κλιπ από ταινία τρόμου, όπως ήταν και άλλοτε, όταν η συγκέντρωση ανθρώπων αποτελούσε γεγονός χαρμόσυνο, πυρήνα της αστικής ζωής, προϋπόθεση της μαζικής ψυχαγωγίας. Σαράντα χρόνια συμπληρώθηκαν από την τραγωδία της Θύρας 7, όταν 21 νέοι άνθρωποι ποδοπατήθηκαν κατά την έξοδο από το γήπεδο Καραϊσκάκη, και 32 χρόνια από την πανωλεθρία στο στάδιο Χίλσμπορο του Σέφιλντ (95 νεκροί). Εκατοντάδες τα ποδοπατήματα σε μαζικά συναπαντήματα σε γήπεδα, χώρους ψυχαγωγικούς ή ιερούς.
Η πανδημία πυροδότησε μια πληθώρα μελετών για το πλήθος, που παρόν-απόν, διχάζει, ενώνει, τρομάζει, καθησυχάζει – απασχολεί.
Σήμερα, στον φόβο του ποδοπατήματος από μαζικό πανικό, στην υπόρρητη ανησυχία μήπως το πλήθος μετατραπεί σε όχλο (πάντα η μάζα τρόμαζε, από τον 17ο έως τον 20ό αι. εκατοντάδες νομοθετικές πράξεις στην Ευρώπη έθεταν εκτός νόμου λαϊκές συγκεντρώσεις), έχει προστεθεί ο τρόμος της διασποράς της νέας παραλλαγής του ιού με τις 32 μεταλλάξεις. Η αίσθηση της αφής θα εξοριστεί και πάλι από τις κοινωνικές συναντήσεις, οι ανθρώπινες αύρες θα πάψουν ξανά να διασταυρώνονται έστω και αστραπιαία, ο πλανήτης της ψηφιακής επικοινωνίας θα εξακολουθήσει μόνο με τη μαγεία της εικόνας να δεσμεύει την καρδιά· δεν θα επιτρέπεται, και πάλι, η διδασκαλία του κόσμου πάνω στο ξένο δέρμα. Οσα έγραφε ο Ελίας Κανέτι στο βραβευμένο με Νομπέλ βιβλίο «Μάζα και εξουσία» μοιάζουν να έρχονται από έναν ανεστραμμένο κόσμο ή από ένα μελλοντικό, μεταπανδημικό σύμπαν: «Μόνο η μάζα μπορεί να λυτρώσει τον άνθρωπο από τον φόβο της επαφής. Οσο πιο ασφυκτικά οι άνθρωποι στριμώχνονται, τόσο πιο ίδιοι μεταξύ τους νιώθουν, τόσο πιο ασφαλείς αισθάνονται, τόσο λιγότερο φοβούνται ο ένας τον άλλο».
Η πανδημία εκκόλαψε πλήθος μελετών του πλήθους. Επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου διατύπωσαν τη θεωρία ότι τα πλήθη έχουν μια εκπληκτική ικανότητα αυτοπροστασίας και αυτορρύθμισης. Την επιβεβαίωσαν εν μέρει ερευνητές του Πρίνστον, που κατέγραψαν έξυπνες συμπεριφορές των μαζών. Τα άτομα, σε ήρεμες συνθήκες, αλληλεπιδρούν μεταξύ τους δημιουργώντας λωρίδες κοινών κατευθύνσεων, έκτακτες ροές σε σημεία συμφόρησης ή διασταύρωσης ρευμάτων, οργανώνουν αυτόματα μοτίβα κίνησης – που καταλύονται υπό συνθήκες πανικού. Σε αντίθεση με τα μυρμήγκια, τα ψάρια και τα πουλιά, οι άνθρωποι δεν διαθέτουν ικανότητες μετάδοσης –σε ολόκληρο το σμήνος– πληροφοριών σχετικά με τη φυσική δυναμική του πλήθους. Οι άνθρωποι είναι εγωιστές, λένε οι ερευνητές, αντίθετα με τα μυρμήγκια, που έχουν υψηλή συλλογική νοημοσύνη. Θα προσπαθήσουν να σωθούν εις βάρος των άλλων.
Μέσα στο σφιχτοδεμένο πλήθος που πάλλεται σαν ένα σώμα νιώθει κανείς προστατευμένος από το κακό. Χάνοντας τον εαυτό του κανείς μέσα στο πλήθος, μεταθέτει την ευθύνη στο σύνολο και ολισθαίνει στη βία, όταν όλοι το κάνουν. Μέσα στους μεγάλους επιτηρούμενους δημόσιους χώρους το πλήθος εξημερώνεται. Ομως το εξημερωμένο πλήθος δεν είναι μυς που ατροφεί λόγω ανεπαρκούς χρήσης· η ανάγκη της συμμετοχής σε ένα ζωντανό σύνολο έχει μακρύτερη ιστορία από εκείνη της διετούς –μέχρι στιγμής– κοινωνικής αποστασιοποίησης. Μόνο που στον 21ο αιώνα την ουσία και την ταυτότητα που πλήθους θα διαμορφώσουν συμπεριφορές που ρυθμίζονται και από τις έξυπνες συσκευές. Τα πλήθη εκπαιδεύονται, συγκροτούνται και συμπράττουν πριν σμίξουν. Και θα σμίγουν, είναι βέβαιο, πάντα, ακόμη και διά των άβαταρ του meta…