Την περασμένη Κυριακή (5/12) προσπάθησα να περιγράψω την αγάπη μου για την Ελλάδα. Πέρα απ’ όλα τα υπόλοιπα, τη γεωφυσική ευτυχία ή τις «εγγραφές» στον σκληρό δίσκο της ψυχής από την παιδική ηλικία, αναφέρθηκα στη γλώσσα. Επισήμανα ότι την αγάπη για την ελληνική γλώσσα την κέρδισα επειδή οι δάσκαλοί μου μου έδειξαν τον δρόμο. Είχα την τύχη να διαβάσω Βιζυηνό, Καβάφη ή Βενέζη και πολλούς ακόμη από την εφηβεία μου και να αποδεχθώ από πολύ νωρίς αξίες που με συνοδεύουν έως σήμερα ακόμη. Το αίσθημα της μεγάλης λογοτεχνίας στη γλώσσα μου μου άνοιξε τον δρόμο για να περάσω τους δρόμους της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας. Ηταν οι μεταφράσεις, τότε, του Ντοστογιέφσκι από τον Αρη Αλεξάνδρου και η «Αννα Καρένινα» από την Κοραλία Μακρή, όμως, ήταν και η επαφή με το πρωτότυπο στις γλώσσες που μάθαινα, γαλλικά, αγγλικά και μετά ιταλικά. Οταν διάβασα τον «Ξένο» του Καμύ στα γαλλικά αισθάνθηκα σαν να περνάω την πόρτα του κόσμου στον οποίον ζούσα. Ομως δεν θα είχα καταλάβει τον Καμύ χωρίς την οικειότητα του Βενέζη, την οικειότητα της λογοτεχνίας. Η λογοτεχνία διαμορφώνει σκέψη. Και γι’ αυτό μέμφομαι την περιφρόνησή της από τη σημερινή εκπαίδευση.
Η περίφημη «κατανόηση κειμένου», αχίλλειος πτέρνα της εκπαίδευσής μας, δεν προκύπτει από τη σημασία των λέξεων –υπάρχουν και λεξικά– ούτε από το ιστορικό περιβάλλον. Η αξία της «Ιθάκης» του Καβάφη δεν προκύπτει από τον χρόνο που γράφτηκε. Ισχύει και σήμερα στο ακέραιο. Γι’ αυτό και αποκαλούμε τον Καβάφη κλασικό σημείο αναφοράς. Η κατανόηση του νοήματός της, συνυφασμένου με το υφολογικό της ύφασμα, σου επιτρέπει να την κατανοήσεις. Είναι η μεγάλη συνεισφορά των κλασικών στον πολιτισμό μας. Τους απολαμβάνουμε, όσοι τους απολαμβάνουμε, όμως μας είναι χρήσιμοι διότι μας προσφέρουν τους τρόπους κατανόησής τους. Καμία ανάλυση για την ειρωνεία δεν μπορεί να ανταγωνιστεί την ανάγνωση ενός πλατωνικού διαλόγου. Κι αν δεν αντιληφθείς το αίσθημα της ειρωνείας, δεν μπορείς να αντιληφθείς ούτε τον Καβάφη ούτε τον Εγγονόπουλο. Μην ξεχνάμε ότι το βασικό πρόβλημα της γενιάς των μέσων κοινωνικών δικτύωσης είναι ότι τα παίρνουν όλα κατά γράμμα.
Ο φίλος κ. Γιάννης Αντωνίου, πρόεδρος του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής, με ενημέρωσε ότι στο γυμνάσιο προτείνονται για ανάγνωση το «Ποίος ήτο ο φονεύς του αδελφού μου» του Βιζυηνού και η «Γαλήνη» του Βενέζη. Ευπρόσδεκτο. Πλην όμως είναι αρκετό; Φίλη εκπαιδευτικός μού έστειλε θέματα της εξέτασης στη Β΄ Λυκείου στο μάθημα «Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία». Τη λογοτεχνία την εκπροσωπεί ποίημα του κ. Γιάννη Υφαντή, ο οποίος παραβάλλει την τηλεόραση με τάρανδο, «Μοιάζει με έντομο πελώριο, αστρικό. Μοιάζει με τον πλανητικό προπάππο μας, τον Βελζεβούλ». Υποσημείωση: «σατανάς, διάβολος». Ερώτηση: Ποια στάση εκφράζει το ποιητικό κείμενο σχετικά με την τηλεόραση; Απάντηση (δική μου): «Η τηλεόραση είναι τάρανδος, έντομο πελώριο, αστρικό, Βελζεβούλ. Και η ποίηση υπάρχει ευτυχώς για να τα λέει όλ’ αυτά που οι άλλοι μας κρύβουν». Τι μας λέει ο Καβάφης για την τηλεόραση; Τίποτε. Αρα ο Καβάφης δεν αξίζει τον κόπο, ξεπερασμένος είναι ο κακομοίρης.
Αυτά όλα, αν δεν κάνω λάθος, αφορούν το μάθημα της έκθεσης. Της εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσης. Το πρόταγμα δεν είναι η αξία του λογοτεχνικού κειμένου. Το πρόταγμα είναι το θέμα της έκθεσης και προκειμένου να το υπηρετήσω επιλέγω ένα άλλο ποίημα σαν το Brokenvoice της κυρίας Κούλας Αδάλογλου, στη Β΄ Λυκείου, που υποφέρει διότι παίρνει αριθμούς τηλεφώνου που-δεν-αντιστοιχούν-σε συνδρομητές. Το πρόβλημα δεν είναι ο πόνος της. Το πρόβλημα είναι ότι ο μαθητής της Β΄ Λυκείου θεωρεί ότι αυτό είναι ποίηση. Και η ποίηση πρέπει να διαβάζεται με τον τρόπο που του ζητούν οι εξεταστές του. Ερώτηση: «Σε ποια συναισθηματική κατάσταση βρίσκεται το ποιητικό υποκείμενο;». Απάντηση, δική μου: «Ασ’ τα να πάνε».
Κατανόηση κειμένου είπατε; Θα έλεγα ότι είναι το βασικό ζητούμενο της εκπαίδευσής μας, αφού είναι η αχίλλειος πτέρνα της. Αφελώς πως, προτείνω ότι ο μόνος τρόπος για να την επιτύχεις είναι η επαφή με κείμενα που απαιτούν την κατανόησή σου. Και δεν κολακεύουν την αποστροφή σου προς την τηλεόραση ή τον εκνευρισμό σου για τις τηλεπικοινωνίες. Είναι το προνόμιο των κλασικών.