Ο κατάλογος απαγορευμένων βιβλίων (index librorum prohibitorum) ήταν ένα από τα «θεάρεστα» έργα της Ιεράς Εξέτασης. Ηταν μια οργανωμένη προσπάθεια ελέγχου της διακίνησης ιδεών από το ισχυρότερο τότε κέντρο εξουσίας, την Καθολική Εκκλησία. Παραδόξως, ο πρώτος κατάλογος απαγορευμένων βιβλίων δεν συντάχθηκε στη Ρώμη, αλλά στην Ολλανδία το 1529. Στη συνέχεια, βέβαια, η Καθολική Εκκλησία εμπλούτισε αυτόν τον κατάλογο με τα έργα εκατοντάδων ανθρώπων του πνεύματος, από τον Τζορντάνο Μπρούνο, τον Κοπέρνικο και τον Καρτέσιο έως τον Αντρέ Ζιντ, τον Φλομπέρ και τον Σαρτρ.
Η «άλλη Εκκλησία», που επαγγελλόταν όχι τον επουράνιο παράδεισο αλλά τον επίγειο της αταξικής κοινωνίας, ήταν πιο πρακτική. Αντί να καίει τα βιβλία εξόντωνε τους συγγραφείς. Πιο αποτελεσματική λύση, χωρίς τις γραφειοκρατικές διατυπώσεις. Βέβαια, καλού-κακού και στον σοσιαλιστικό παράδεισο υπήρχαν κι εκεί απαγορευμένα έργα. Ο ναζισμός καθιέρωσε την πυρά. Οι εικόνες που ο όχλος καίει τα βιβλία των διανοουμένων που ο ναζισμός είχε προγράψει, αποτελούν μία από τις σκοτεινές πτυχές της Ευρώπης.
Στα καθ’ ημάς, το καθεστώς Μεταξά, στα μέσα Αυγούστου 1936 οργάνωσε δύο «τελετές», μία στην Αθήνα και μία άλλη, πιο εντυπωσιακή στη Θεσσαλονίκη, στην οποία κάηκαν βιβλία συγγραφέων που η δικτατορία θεωρούσε άθεους, μαρξιστές, άσεμνους. Η χούντα των συνταγματαρχών ήταν πιο «πολιτισμένη». Δεν έκαψε βιβλία, απλώς συνέταξε έναν κατάλογο απαγορευμένων συγγραφέων. Από το 1971 η ισχύς αυτού του μέτρου εκφυλίστηκε.
Δυστυχώς, όμως, τη δεκαετία του ’90, στη Θεσσαλονίκη, μπροστά στην είσοδο κεντρικού βιβλιοπωλείου κάηκαν αντίτυπα βιβλίου του Μίμη Ανδρουλάκη από φανατισμένους «πιστούς» γιατί έκριναν πως ο συγγραφέας προσέβαλλε την πίστη τους. Πρωτοστατούσε σε αυτήν την αποτρόπαια πράξη μετέπειτα σημαντικός τοπικός παράγοντας. Και πριν από λίγες ημέρες είχαμε στη Χαλκίδα το κάψιμο του βιβλίου του Ευγένιου Τριβιζά, από φανατικούς αντιεμβολιαστές.
Στο παρελθόν, αυτές οι πράξεις σκοταδισμού και μίσους είχαν αναμφίβολα κόστος και για τους δημιουργούς αυτών των έργων. Πάρα πολλοί το πλήρωσαν και με την ίδια τη ζωή τους. Στις μέρες μας, με τη δύναμη της εικόνας που καταγράφει πλέον τα πάντα, αυτές οι βαρβαρότητες του όχλου προκαλούν την οργή και την αγανάκτηση της πλειονότητας των πολιτών.