Πλαισιωμένο έγκλημα
Οταν συμβαίνει κάτι κακό και παραβατικό, έχει σημασία να ρίχνουμε μια ματιά στην κουλτούρα που το περιβάλλει, για να καταλάβουμε τον βαθμό της ευρύτερης επικινδυνότητάς του· να εξετάζουμε την ιδεολογική, ηθική και ψυχολογική στάση της κοινωνίας απέναντι στην πράξη, δηλαδή, και να αφήνουμε τη στάση αυτή να μας δείξει αν η πράξη αποτελεί μια τυχαιότητα ή ένα γεγονός με ρίζες. Οπως συμβαίνει πάντα σε περιπτώσεις γυναικείας κακοποίησης, έτσι και στην πρόσφατη υπόθεση διαπόμπευσης γυναίκας από διάσημο τηλεπαρουσιαστή, δεν χρειάστηκε να ακούσουμε ακρότητες για να καταλάβουμε το πρόβλημα. Ηταν αρκετοί οι κατά φαντασίαν υπερασπιστές του θύματος που διακήρυξαν με στόμφο: «Το ζήτημα είναι σημαντικό! Η κοπέλα θα μπορούσε να είναι η αδελφή/κόρη/φίλη μας!». Η εξάρτηση της αξίας του θύματος από την εν δυνάμει συσχέτισή του με τους θεατές του εγκλήματος είναι ενδεικτική του πόσο ευάλωτο καθιστά η κοινωνία το θύμα εκ των προτέρων ως αυθύπαρκτη μονάδα. Είναι μία εξήγηση για το πώς προετοιμάζουμε το έδαφος για το έγκλημα: το θύμα μάς ενδιαφέρει μόνον εφόσον η δεινή του θέση επηρεάζει εμάς.
Κίνδυνος παντού
Ο Στάθης Παναγιωτόπουλος, ο οποίος –κατόπιν καταγγελίας– παραδέχτηκε ότι ανήρτησε στο Διαδίκτυο σεξουαλικά βίντεο και φωτογραφίες γυναίκας χωρίς τη συγκατάθεσή της, δεν ανήκει σε αυτό που θα λέγαμε «ύποπτη κατηγορία ανθρώπου». Τα χαρακτηριστικά του κοσμαγάπητου εναλλακτικού τύπου, του μέλους μιας προβεβλημένης παρέας, που φημίζεται για το άκακο λυκειακό της χιούμορ, και του ευγενικού «σπασίκλα» οδήγησαν πολύ κόσμο στην έκπληξη. Πρόκειται για μια απαράδεκτη έκπληξη, την έκπληξη της ελλιπούς επαφής με την πραγματικότητα. Γιατί η αλήθεια είναι ότι δεν υπάρχουν ύποπτες κατηγορίες ανθρώπων, ούτε μη ύποπτες. Ποτέ δεν υπήρξαν. Ο μισογυνισμός διαπερνά ακόμη κι εκείνους που κουνούν το δάχτυλο εναντίον του (όπως έκανε συχνά και ο ίδιος ο παρουσιαστής), ενώ οι κακοποιητικές συμπεριφορές μπορούν να προκύψουν σε κάθε μέρος όπου το προνόμιο συναντά την ανηθικότητα και την κάλυψη.
Ιστορία και ειρωνεία
Μιλώντας για κάλυψη, έχει ενδιαφέρον ο παραλληλισμός που επιχειρήθηκε ανάμεσα στους στενούς φίλους και συνεργάτες του Παναγιωτόπουλου από το «Ράδιο αρβύλα» και στη Λίνα Μενδώνη για την υπόθεση Λιγνάδη. Εχει ενδιαφέρον επειδή, παρότι οι παρουσιαστές της δημοφιλούς εκπομπής επέμεναν μετ’ επιτάσεως, πριν από λίγους μήνες, ότι η υπουργός γνώριζε ή όφειλε να γνωρίζει την κρυφή ζωή του πρώην καλλιτεχνικού διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου, ισχυρίζονται τώρα με την ίδια πυγμή ότι οι ίδιοι δεν είχαν ιδέα για την –όχι και τόσο κρυφή– ζωή του δικού τους Παναγιωτόπουλου. Παράδοξα βολικός ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβάνονται την έννοια της ευθύνης. Ανεξάρτητα όμως από το τι όφειλε να γνωρίζει η κάθε πλευρά, είτε λόγω θεσμικής ιδιότητας είτε από επαγγελματική και προσωπική υπευθυνότητα, η ουσία είναι μία: οι κακοποιητές έχουν μάθει να διαφεύγουν την προσοχή διότι οι γύρω τους έχουν μάθει να μην εκτιμούν τη συμπεριφορά τους ως κακοποιητική, μέχρι αυτή να καταγγελθεί ως τέτοια. Δηλαδή, μέχρι να είναι πολύ αργά.
Η ενδιάμεση αλήθεια
Μακριά από εμπάθειες, στρατόπεδα και υστερικούς πολεμιστές κοινωνικής δικαιοσύνης, ισχύει κάτι απλό αν και αντιδημοφιλές σε περιόδους εξημμένων αισθημάτων: δεν γνωρίζουμε τα πάντα για τους διπλανούς μας, ούτε μπορούμε να τα γνωρίζουμε. Οι άνθρωποι ζουν πολλές παράλληλες ζωές, είναι βυθισμένοι σε εξωφρενικές αντιφάσεις και μπορούν να κρύψουν πολύ επιμελώς όσα ξέρουν ότι μπορεί να βλάψουν τη φήμη τους εάν μαθευτούν. Οι κλειστές πόρτες, ακόμη και των πιο ανοιχτών ανθρώπων, φρουρούν απίθανα μυστικά. Την ίδια ώρα, κανένας δεν είναι υποχρεωμένος να ενεργεί ως ντετέκτιβ των άλλων ή να μαντεύει εγκλήματα στα οποία δεν έχει πρόσβαση. Ωστόσο, από τη «βαθιά υποκριτική τέχνη» που επικαλέστηκε κάποτε η Λίνα Μενδώνη για να τεκμηριώσει την εξαπάτηση που υπέστη, μέχρι το μαυροφορεμένο σοκ των «Ράδιο αρβύλα», οι οποίοι έμαθαν από τα social media για τις αηδιαστικές έξεις τού επί χρόνια συμπαρουσιαστή τους (ενώ, λίγο καιρό πριν, επιδεικτικά ανέφεραν ότι αυτοί, σε αντίθεση με την υπουργό, ελέγχουν τους συνεργάτες τους), συνάγεται μια γενικευμένη κώφωση σε μια αρκετά ηχηρή νοσηρότητα. Οι καταγγελίες εναντίον του Παναγιωτόπουλου πληθαίνουν, οι κακοποιητικές πράξεις του απασχόλησαν μέχρι και τη Δικαιοσύνη, ενώ πολύς κόσμος γύρω από αυτόν μιλάει σιγά σιγά περί κοινού μυστικού και κλασικής περίπτωσης ομερτά.
Πιο υποψιασμένοι τώρα
Πολλές φορές αγνοούμε δυσάρεστες αλήθειες που βρίσκονται μπροστά μας, και το κάνουμε από συνήθεια, από φόβο ή και από κοινή ραθυμία. Το «δεν μπορεί να συμβαίνει κάτι τέτοιο» δεν αποτελεί απλώς αυτοματοποιημένη λεκτικοποίηση μεγάλης ταραχής, αλλά και μια παγιωμένη στάση ζωής, στηριγμένη στην άρνηση. Αρνούμαστε τις κακές πτυχές των ανθρώπων της ζωής μας λες και η οικειότητα που έχουμε μαζί τους είναι εγγύηση της ακεραιότητάς τους. Εχει έρθει η ώρα να δούμε τα πράγματα αλλιώς: τα διαρκώς «περίεργα» αστεία δεν είναι τυχαία, οι σεξιστικές εμμονές δεν είναι πάντα αθώες, οι χυδαίες στάμπες στα μπλουζάκια δεν είναι κατ’ ανάγκην χιουμοριστικές. Η καλύτερη βοήθεια προς τα θύματα του μέλλοντος είναι το ηθικό μας ξεσκαρτάρισμα στο παρόν.