Από τις παραμονές του 1821 η Ορθόδοξη παράδοση και η ελληνογλωσσία που τη συνόδευε προκάλεσαν πολιτισμική ώσμωση. Οι Ιταλοί της Επτανήσου, οι βλάχοι της ορεινής και πεδινής Ελλάδος, οι αρβανίτες του Μοριά και της νοτιοανατολικής Ρούμελης και η ποικιλία πληθυσμών της Ηπείρου, έγιναν μέρος αναπόσπαστο του ενιαίου έθνους-κράτους των Ελλήνων. Η εγκατάσταση το 1922-23 εφτακοσίων χιλιάδων Μικρασιατών στη Μακεδονία μας, την έκανε οριστικά «Ελληνικό βορρά».
Ομως, o ερχομός σε μια πατρίδα χωρίς συγγενείς και προστάτες έσπρωξε πολλούς σε ριζοσπαστικές επιλογές. Χάρις στους πρόσφυγες, το ΚΚΕ απέκτησε ιδιαίτερη δύναμη ώστε να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο στην αντίσταση, στα Δεκεμβριανά του 1944 και μετά στον Εμφύλιο του 1946-49.
Τον εμφύλιο πόλεμο κέρδισε ένα κεντροδεξιό κράτος αλλά την κατοπινή ειρήνη επηρέασαν και αριστεροί διανοούμενοι και δάσκαλοι. Οι ποικίλες εκφάνσεις της Αριστεράς, από την ΕΔΑ έως τον ΣΥΡΙΖΑ, μας συνοδεύουν ακόμα και συντηρούν την αριστερή άποψη. Οταν όμως το ΚΚΕ νομιμοποιήθηκε το 1974 έχασε γρήγορα το φιλοευρωπαϊκό του σκέλος, ενώ το παραδοσιακό τμήμα του παρέμεινε συντηρητικό στις επαναστατικές του αρχές.
Από την ελληνική Αριστερά απουσιάζει (με κάποια εξαίρεση το ΚΙΝΑΛ) η σοσιαλιστική δημοκρατία και παρά τις προβλέψεις του εύστοχου συνήθως Νίκου Μουζέλη, ο κύριος Τσίπρας δεν υιοθέτησε τον τίτλο του σοσιαλδημοκράτη.
Το εκσυγχρονιστικό στοιχείο στη σημερινή ελληνική κυβέρνηση προέρχεται από τον Κυριάκο Μητσοτάκη, έναν απόγονο του Ελευθερίου Βενιζέλου με καλούς συνεργάτες, όπως ο κύριος Πιερρακάκης, που δεν είναι προϊόν της Νέας Δημοκρατίας αλλά επίσης και με άτομα όπως οι κύριοι Χατζηδάκης και Δένδιας που είναι.
Το συντηρητικό κόμμα βρήκε την περπατησιά του εκσυγχρονισμού χάρη στον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Η καινοτομία του να προβεί στη διάκριση ανάμεσα στον δεξιό λαϊκισμό και στην εκσυγχρονιστική σχέση της Ελλάδας με την Ευρώπη της Κοινής Αγοράς άφησε τον Ανδρέα Παπανδρέου χωρίς εκσυγχρονιστικό αφήγημα.
Με κόπο ο διάδοχός του, Κώστας Σημίτης, κατάφερε να προσαρμόσει το εκσυγχρονιστικό μήνυμα του Καραμανλή σε ένα περιβάλλον διανοουμένων οικονομολόγων του ΠΑΣΟΚ και να προχωρήσει στην ενσωμάτωση της Ελλάδας στους ευρωπαϊκούς θεσμούς (ΟΝΕ). Κάποιοι από τους οικονομολόγους του Σημίτη ανέλαβαν θέσεις στην Ευρώπη, άλλοι συνεργάστηκαν μαζί με τον Ευάγγελο Βενιζέλο και τη Νέα Δημοκρατία ως κυβέρνηση. Η συνεργασία αυτή και ακόμα περισσότερο η προηγούμενη ανάμεσα στους Φλωράκη και Τζαννετάκη, αποτέλεσαν πραγματικές προσφορές στην εκτόνωση παλαιών διχασμών και εμφυλίων.
Παραμένει ακόμα ανεξήγητη η σύγκρουση του Γεωργίου Παπανδρέου και του νεαρού βασιλιά Κωνσταντίνου, που διευκόλυνε τον ερχομό της χούντας.
Η εναλλαγή ακμής και παρακμής καιροφυλακτεί ακόμα και μας ψιθυρίζει τους κινδύνους που προκαλεί.
* Ο κ. Θάνος Βερέμης είναι ομότιμος καθηγητής του ΕΚΠΑ, αντιπρόεδρος του ΕΛΙΑΜΕΠ.