Το 2021 ήταν χρονιά που τα δύσκολα των προηγούμενων χρόνων δεν λύθηκαν, παρά τις θετικές κινήσεις που έγιναν ύστερα από αρκετών χρόνων αδράνεια στα μέτωπα της κλιματικής κρίσης και της αντιμετώπισης αυταρχικών καθεστώτων. Καταλύτης εξελίξεων ήταν η αλλαγή φρουράς στην προεδρία των Ηνωμένων Πολιτειών, με τον Δημοκρατικό Τζο Μπάιντεν να επιχειρεί να αναπληρώσει τον χαμένο χρόνο της θητείας Τραμπ και να θέσει τη χώρα του πάλι στο κέντρο των εξελίξεων – με ανάμεικτα, όμως, αποτελέσματα. Η πανδημία συνέχισε να σκορπά θάνατο, φόβο και οικονομικό μαρασμό, αναδεικνύοντας ακόμη περισσότερο την ανισότητα μεταξύ πλουσίων και φτωχών σε κάθε κοινωνία και μεταξύ χωρών. Η ραγδαία άνοδος της τιμής της ενέργειας καθώς και προβλήματα στην παγκόσμια παραγωγική αλυσίδα προσέθεσαν νέα βάρη στην πλάτη πολιτών, επιχειρήσεων και κρατών.
Στην Ελλάδα, παρά τις θετικές πρώτες κινήσεις, η πανδημία ανέδειξε χρόνιες αδυναμίες της πολιτείας και της πολιτικής μας. Είδαμε πως όταν ένα πρόβλημα κρατάει πολύ, οι δυνάμεις μας λιγοστεύουν και η διχόνοια μεγαλώνει. Είδαμε πάλι την ευκολία με την οποία κάθε πρόβλημα περιπλέκεται από πολιτικές συγκρούσεις που εμποδίζουν τη διαχείρισή του. Οι καταστροφικές πυρκαγιές ανέδειξαν το μέγεθος της πρόκλησης που αντιμετωπίζουμε λόγω της κλιματικής αλλαγής. Βλέποντας τη Β. Εύβοια και την Αττική να καίγονται, καθώς και τις αναμενόμενες πλέον πλημμύρες, συνειδητοποιήσαμε ότι είναι θέμα χρόνου το κακό να φθάσει σε κάθε γωνιά της χώρας. Στην οικονομία, την ώρα που το κόστος της ζωής ανεβαίνει, ενώ τα εισοδήματα παραμένουν χαμηλά και τα δημόσια και προσωπικά χρέη διογκώνονται, η στήριξη που παρέχεται από το κράτος και την Ευρωπαϊκή Ενωση για τις επιπτώσεις της πανδημίας και για τη μετάβαση σε νέες πηγές ενέργειας φθάνει μόνο έως ένα σημείο.
Διεθνώς, την ώρα που η Ουάσιγκτον δήλωνε ότι «οι ΗΠΑ επέστρεψαν», η χαοτική απόσυρση από το Αφγανιστάν κλόνισε την εμπιστοσύνη συμμάχων στην πολιτική των Αμερικανών και ενθάρρυνε τους εχθρούς των ΗΠΑ και της δημοκρατίας. Η συμμετοχή των ΗΠΑ στη σύνοδο κορυφής της Γλασκώβης για το κλίμα και η συνδιάσκεψη του Μπάιντεν για την προστασία και προώθηση της δημοκρατίας ήταν βήματα στη σωστή κατεύθυνση – βήματα, ωστόσο, που δείχνουν πόσο μακρύς θα είναι ο δρόμος για την ανάσχεση της κλιματικής καταστροφής και για τον έλεγχο αυταρχικών, επιθετικών καθεστώτων.
Η εξάπλωση της COVID-19, με νέες μεταλλάξεις του κορωνοϊού, έδειξε ότι, παρά τα εμβόλια, η πανδημία δεν έχει τελειώσει και η πορεία της παραμένει απρόβλεπτη. Ο περασμένος χρόνος ανέδειξε τις αδυναμίες και αδικίες του παγκόσμιου συστήματος, καθώς οι πλουσιότερες χώρες παρέχουν τρίτο εμβόλιο στους κατοίκους τους ενώ στις φτωχότερες οι περισσότεροι παραμένουν ανεμβολίαστοι. Η διεθνής σύμπραξη COVAX, σύμφωνα με την οποία οι πλουσιότερες χώρες θα βοηθούσαν τις υπόλοιπες, δεν απέδωσε όσα υποσχόταν. Η πανδημία έδειξε και τον βαθμό που το παράλογο υπάρχει και στις πιο «ανεπτυγμένες» κοινωνίες, όπου άνθρωποι αρνούνται να εμβολιαστούν παρά την αφθονία εμβολίων και πληροφόρησης. Αυτό, μαζί με τη συνεχιζόμενη λατρεία οπαδών για τον Τραμπ, είναι από τις αποκαλύψεις του 2021 – η επιβεβαίωση για το πόσο απρόβλεπτοι, επίμονοι και αυτοκαταστροφικοί μπορούν να είναι οι άνθρωποι.
Η πανδημία συνέχισε να σκορπά θάνατο, φόβο και οικονομικό μαρασμό, αναδεικνύοντας ακόμη περισσότερο την ανισότητα μεταξύ πλουσίων και φτωχών αλλά και μεταξύ χωρών.
Η αντιμετώπιση της πανδημίας περιπλέκεται και από την ανάγκη για ισορροπία μεταξύ προστασίας της υγείας και λειτουργίας της οικονομίας. Στην προστασία του περιβάλλοντος προκύπτει παρόμοιο δίλημμα: μέτρα όπως ο φόρος στις εκπομπές καυσαερίων και η επιδότηση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας αυξάνουν κατακόρυφα το κόστος της ενέργειας, με απρόβλεπτες συνέπειες στην οικονομία, στην κοινωνία και στην πολιτική. Μετά τη συμφωνία της Γλασκώβης για περιορισμό της ανόδου της θερμοκρασίας, θα μπορέσουν κυβερνήσεις να αντέξουν τις πολιτικές επιπτώσεις του υψηλού κόστους ενέργειας, καθώς οι εξελίξεις στη φύση δεν λογαριάζουν καμία πολιτική ανησυχία και απαιτούν λύσεις;
Το 2021 σήμανε το τέλος μιας εποχής στην Ευρώπη, καθώς η Αγκελα Μέρκελ παρέδωσε τη σκυτάλη της καγκελαρίας μετά 16 χρόνια στο τιμόνι της ισχυρότερης χώρας της Ενωσης. Η πανδημία και η αμφισβήτηση βασικών αρχών της Ε.Ε. από χώρες-μέλη, καθώς και προκλήσεις από χώρες στην περιφέρεια, όπως Ρωσία, Λευκορωσία και Τουρκία, δοκίμασαν τις νέες ηγεσίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Αρχισαν και οι διαβουλεύσεις για τη Διάσκεψη για το Μέλλον της Ευρώπης.
Η Μέρκελ συνέβαλε στο να κρατηθούν ισορροπίες στην Ε.Ε. και στον κόσμο. Τώρα, όμως, απαιτούνται λύσεις. Ο συνασπισμός του οποίου ηγείται ο νέος καγκελάριος Ολαφ Σολτς αναμένεται να επικεντρωθεί και στο περιβάλλον και σε μια εξωτερική πολιτική βασισμένη περισσότερο τις αρχές της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Και εδώ, όμως, υπάρχει σοβαρό δίλημμα. Πώς συμβιβάζονται αρχές με την ανάγκη συνεργασίας με αυταρχικά καθεστώτα πάνω σε κρίσιμα ζητήματα, όπως η κλιματική κρίση, η ενέργεια, η μαζική μετανάστευση, ο έλεγχος της τεχνολογίας; Είναι προφανές ότι οι κυβερνώντες στην Κίνα και στη Ρωσία δεν αισθάνονται καμία ανάγκη να αλλάξουν συμπεριφορά για να κάνουν το χατίρι κανενός.
Το 2021 μάς αφήνει με όλα τα σοβαρά μέτωπα ανοικτά.