Ξημερώνει. Η πόλη ξυπνάει. Πίσω από φωτισμένα ακόμη παράθυρα διαμερισμάτων ξεκινάει η ρουτίνα μιας καινούργιας μέρας. Aλλοι πλένουν τα δόντια τους, άλλοι ετοιμάζουν καφέ. Στον δρόμο, στη μια πλευρά μιας μεγάλης λεωφόρου, ένας άστεγος ξυπνάει επίσης, βγαίνει από τη σκηνή του, πλένει τα δόντια του, μαζεύει τη σκηνή, διπλώνει προσεκτικά τον υπνόσακό του, αμπαλάρει την «κατοικία» του, την τοποθετεί στη σχάρα του ποδηλάτου του και ξεκινάει την περιπλάνησή του. «Εδώ και πέντε χρόνια, το Λος Αντζελες, το Σαν Φρανσίσκο και το Σιάτλ είναι σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης με το πρόβλημα της αστεγίας», μας ενημερώνει στην έναρξή του το ντοκιμαντέρ «Lead me home» (Πήγαινέ με σπίτι) του Netflix, που γυρίστηκε σε αυτές τις πόλεις μεταξύ 2017 και 2020, με σκηνοθέτες τους Pedro Kos και Jon Shenk.
Τα πρόσωπα και οι ιστορίες τους, όσες τουλάχιστον μπόρεσε να καταγράψει ο φακός, δίνουν το μέγεθος μιας κοινωνικής κρίσης σε εξέλιξη. Η ποικιλία των περιπτώσεων (υπάρχουν πάντα και οι άστεγοι που αρνούνται να πάνε σε δομές, δεν θέλουν να μετακινηθούν από τον δρόμο) δεν αναιρεί το γεγονός ότι στις μεγαλουπόλεις δεν «χωρούν» όλοι οι κάτοικοι σε σπίτια. Κάποιοι περισσεύουν. Μια στραβή στη ζωή τους ή στη δουλειά τους, και η πόρτα κλείνει πίσω τους, με πολύ λίγες πιθανότητες να ξανανοίξει.
Στις μεγαλουπόλεις δεν «χωρούν» όλοι οι κάτοικοι σε σπίτια. Κάποιοι περισσεύουν. Μια στραβή στη ζωή τους ή στη δουλειά τους, και η πόρτα κλείνει πίσω τους, πιθανόν για πάντα.
«Τι έχει προτεραιότητα; Να φάει το παιδί σου ή να πληρώσεις το ενοίκιο σε 15 ημέρες;» αφηγείται μια Αφροαμερικάνα με την πλάτη γυρισμένη στον φακό. «Oταν φτάνεις στην ακραία κατάσταση, δεν φαίνεται ακραία». Και μια άλλη, μητέρα δύο παιδιών και 8 μηνών έγκυος σε ένα τρίτο –μάλλον η πιο τραγική ιστορία του 40λεπτου ντοκιμαντέρ–, σκουπίζει διαρκώς τα δάκρυά της, ταμποναριστά, με ένα χαρτομάντιλο, με διακριτικές κινήσεις: «Προσπαθώ να μη χάσω την οικογένειά μου μέσα στην αστεγία», λέει, αναφέροντας σχεδόν άχρωμα τον βιασμό της από τον πρώην σύντροφό της. Χρειάστηκε να μείνει στον δρόμο. Προσπάθησε, για χάρη των παιδιών της, «να το κάνει να φανεί σαν κάμπινγκ». Φιλοξενήθηκαν στον μεγάλο χώρο μιας οργάνωσης, έπρεπε όμως να φεύγουν στις 6.30 το πρωί, βρέξει χιονίσει. Πήγαινε σε ένα πολυκατάστημα, αγόραζε κάτι για φαγητό και έπλενε τα παιδιά της στην τουαλέτα. «Δεν ήθελα να μας κοιτάνε στον δρόμο περίεργα… Περίμενα να ανοίξει στις 9 η βιβλιοθήκη. Eκανε ζέστη, τα παιδιά μπορούσαν να απασχολούνται με βιντεοπαιχνίδια και να βλέπουν τηλεόραση για να μην καταλαβαίνουν τις δυσκολίες μας. Αυτό έκανα κάθε μέρα». Εθελοντικές οργανώσεις κυκλοφορούν για να προσφέρουν βοήθεια, λίγο νερό, να καταγράψουν προβλήματα και ελλείψεις, να συνδράμουν όσο είναι δυνατόν. Τη μια στιγμή αναθαρρεύεις, ως θεατής, ότι είναι κάτι αυτό, και την άλλη αντιλαμβάνεσαι ότι είναι σταγόνα στον ωκεανό. «Κάθε νύχτα πάνω από μισό εκατομμύριο Αμερικανοί βιώνουν αστεγία», μας πληροφορούν οι σκηνοθέτες στους τίτλους τέλους.
Στην πολυβραβευμένη με Oσκαρ ταινία «Nomadland» (Η χώρα των νομάδων) της Κλόι Ζάο, η ηρωίδα που ενσαρκώνει η Φράνσις Μακ Ντόρμαντ υπερασπίζεται την επιλογή της να ζει στο αυτοκίνητό της. «No, I’m not homeless. I’m just houseless», υποστηρίζει. Χωρίς σπίτι, όχι άστεγη. Η 60χρονη, πρόσφατα χήρα, Φραν, που ήταν φιλόλογος, με αδυναμία στον Σαίξπηρ, κλείνει το σπίτι της, κάπου στις μεσοδυτικές πολιτείες. Αποθηκεύει λίγα πράγματα σε έναν ενοικιαζόμενο χώρο φύλαξης. Επιλέγει ελάχιστα προσωπικά αντικείμενα για να πάρει μαζί της στο βανάκι που έχει μετατρέψει σε τροχόσπιτο. Ξεκινά την περιήγησή της, ψάχνοντας περιστασιακές δουλειές και πάρκινγκ, συναντώντας στη διαδρομή της δεκάδες ανθρώπους με κοινή πλεύση ζωής.
«Ηome is it just a word, or something you carry with you?» λέει ένας στίχος του Μόρισεϊ, τατουάζ στο μπράτσο μιας νομάδας. «Σπίτι, ένα ερωτηματικό». Για άστεγους, άσπιτους, νομάδες, περιφερόμενους, για όσους επιθυμούν ένα σπίτι και για όσους το θεωρούν δεδομένο τόσο ώστε να μην κατανοούν το ερωτηματικό.